Το 13ο κεφάλαιο – Ο “σατανικός” κύριος Παπαδόπουλος

από το blog των Λαμπράκηδων

Πριν λίγες μέρες συμπληρώθηκαν 47 χρόνια από το χουντικό πραξικόπημα του 1967, όπου ένας ολόκληρος λαός μπήκε στο γύψο, γιατί το κίνημά του το φοβήθηκε η άρχουσα τάξη της χώρας μας. Για να συμβάλλουμε στην απόκτηση πιο ουσιαστικής γνώσης της περιόδου ΠΡΙΝ τη χούντα, αναδημοσιεύουμε το 13ο κεφάλαιο από το βιβλίο του Φώντα Λάδη: “Μίκης Θεοδωράκης, Το χρονικό μιας επανάστασης 1960-1967, Η Ιστορία της γενιάς του 1-1-4 και των Λαμπράκηδων”. Πρόκειται για τη μαρτυρία του Φώντα Λάδη για το ρόλο προσώπων προβεβλημένων και πολιτικών, που προετοίμασαν το ολισθηρό έδαφος για την επιβολή της Δικτατορίας του “σατανικού” κυρίου Παπαδόπουλου, του οποίου η “παρουσία” είναι ήδη “ορατή” δυο τουλάχιστον χρόνια πριν το έγκλημά του σε βάρος της χώρας, της ιστορίας της, της οικονομίας της και του πολιτισμού της.

Ο «ΣΑΤΑΝΙΚΟΣ» ΚΥΡΙΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ 

Μέσα στο 1964 -έχουμε φτάσει κιόλας στο Δεκέμβρη- σημειώθηκαν πολλές σοβαρές πολιτικές εξελίξεις, με βασικό μοτίβο την ολοένα οξυνόμενη αντίθεση ανάμεσα στην ΕΡΕ και στο Κέντρο. Η Δεξιά παρέδωσε τα υπουργικά χαρτοφυλάκια, αλλά κράτησε την εξουσία. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, καθώς περνούσαν οι μήνες, έκανε έναν απελπισμένο αγώνα για να εντοπίσει τους «κλειδοκράτορες», που ήταν σκορπισμένοι στις δημόσιες υπηρεσίες, στην Κρατική Υπηρεσία Πληροφοριών, στο Πεντάγωνο, στα Σώματα Ασφαλείας και φυσικά στο Παλάτι, που είχε κιόλας τοποθετήσει μερικούς υπουργούς-τοποτηρητές μέσα στην κυβέρνηση. [Στις 20 Φεβρουαρίου η Daily Telegraph δημοσίευσε μια σχετική αποκαλυπτική ανταπόκριση από την Αθήνα με τον τίτλο: «Η βασίλισσα της Ελλάδας επιβάλλει τους φίλους της στην κυβέρνηση».] Λίγο μετά τις εκλογές του Φλεβάρη, στις 6 Μαρτίου, πέθανε ο βασιλιάς Παύλος Α’, ένας άνθρωπος άβουλος, που αποφάσιζε κάτω από την καταθλιπτική, ολοκληρωτική σκιά της Φρειδερίκης. Ο ελληνικός λαός είχε μονάχα δυσάρεστες αναμνήσεις από τη βασιλεία του. 

Ο καινούργιος βασιλιάς, ο εικοσιτετράχρονος Κωνσταντίνος, συγκέντρωσε, όπως συνηθίζεται να λέγεται, τις ελπίδες του έθνους για μια δημοκρατική βασιλεία. Η Αριστερά, συνεπής στη γραμμή που είχε χαράξει τα τελευταία χρόνια, δημοσίευσε μια φωτογραφία του και διατύπωσε κι αυτή τις ευχές της και τις ελπίδες της. Μετά από λίγο δημοσιευόταν στην εφημερίδα της κυβερνήσεως ένα περίεργο νομοθέτημα, σύμφωνα με το οποίο η Φρειδερίκη αποκτούσε τον τίτλο τής «βασιλίσσης-μητρός». Κι εκτός αυτού μια ειδική προστατευτική νομοθεσία ψηφίστηκε βιαστικά για τη «βασίλισσα-μητέρα», για την οποία όλο και μεγάλωνε το λαϊκό μίσος και η αγανάκτηση. Με την ευκαιρία της κηδείας του βασιλιά Παύλου ήρθε στην Αθήνα ένας παλιός, καλός φίλος: ο Χάρι Τρούμαν, που το όνομά του θυμίζει στους Έλληνες έναν εμφύλιο πόλεμο, και που ο Καραμανλής, λίγες μέρες πριν εγκαταλείψει την κυβέρνηση, πρόλαβε να του στήσει ένα κακόγουστο άγαλμα σε μια κεντρική τοποθεσία της πρωτεύουσας. Η Washington Post έγραψε με την ευκαιρία πως δεν υπήρχε καταλληλότερο πρόσωπο για να αντιπροσωπεύσει τον πρόεδρο Τζόνσον στην κηδεία. «Δε θα χρειαστεί να κοπιάσει πολύ για να υπενθυμίσει στους Έλληνες ότι οι ΗΠΑ δεν τους έσωσαν αυτούς από τον κομμουνισμό για να μπορούν να προβαίνουν στις σημερινές παραφροσύνες τους στην Κύπρο». 

Στο μεταξύ ένα καινούργιο πρόσωπο είχε εμφανιστεί στον πολιτικό στίβο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου, γιος του αρχηγού της Ε.Κ., οικονομολόγος, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, που γύρισε μετά από πολλά χρόνια στην Ελλάδα έχοντας στις αποσκευές του και την αμερικανική υπηκοότητα. Γράφτηκε μάλιστα στις εφημερίδες πως σε ιδιωτική συνομιλία του με τον πρεσβευτή των ΗΠΑ ο Γ. Παπανδρέου είπε: «Εσείς ζητάτε αμερικανόφιλο πρωθυπουργό. Εγώ όμως θα σας κάνω πρωθυπουργό Αμερικάνο». Μια μέρα μετά την κηδεία η Αυγή δημοσίευσε δυο φωτογραφίες. Τρεις Έλληνες —οι δυο Παπανδρέου και ο υπουργός Εξωτερικών Κωστόπουλος — και δυο Αμερικανοί —ο Τρούμαν και ο πρεσβευτής στην Αθήνα Λαμπουίς— απαθανατίζονταν ενώνοντας συμβολικά τα χέρια τους και γελώντας. Η δεύτερη φωτογραφία, δίπλα στην πρώτη, ήταν τα ενωμένα χέρια σε γκροπλάν. Τίτλος, πάνω από τις φωτογραφίες: ΤΑ ΔΕΣΜΑ. Κι από κάτω: «Μια φωτογραφία που δεν πρέπει να περάσει απαρατήρητη. Ο ελληνικός λαός, που ψήφισε δημοκρατία και αδέσμευτη εξωτερική πολιτική θα πρέπει να την χαράξει βαθιά στη μνήμη του…»

Η ηγεσία της νεολαίας Λαμπράκη στην κηδεία του Σωτήρη Πέτρουλα. 

Παρ’ όλα αυτά, ο Λευκός Οίκος ήταν δύσπιστος για την πολιτική — εξωτερική και εσωτερική — που θα εφάρμοζε η καινούργια κυβερνητική παράταξη. Τις ίδιες κείνες μέρες —στις 25 Μαρτίου— ο πρόεδρος της Ινδονησίας διακήρυξε προς τους Αμερικανούς: «Στο διάβολο κι εσείς κι η βοήθειά σας!» Ο Τζόνσον επιφυλάχτηκε, όπως πάντα, να δώσει απάντηση. Ο Παπανδρέου θα μπορούσε να ξεστομίσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, κάτι ανάλογο; Στις 23 Ιουνίου άρχισαν στην Ουάσιγκτον επίσημες συνομιλίες ανάμεσα στην ελληνική και την αμερικανική κυβέρνηση με βασικό θέμα το Κυπριακό. Οι απόψεις ήταν διιστάμενες και η αμερικανική πίεση αφόρητη. Το συγκρατημένο ανακοινωθέν δεν μπόρεσε να κρύψει την οργή των Τζόνσον και Ρασκ. Στις συνομιλίες πήρε μέρος εκτός από τον Έλληνα πρωθυπουργό και ο «Αμερικανός» Ανδρέας Παπανδρέου.

 Στις 5 Ιουλίου έγιναν σ’ όλη τη χώρα δημοτικές και κοινοτικές εκλογές. Δυο μέρες πριν η Δεξιά προχώρησε στην πρώτη οργανωμένη πρόκληση. Μετά την ομιλία του υποψηφίου της Δεξιάς στην Αθήνα, ομάδες τραμπούκων παρέλασαν βρίζοντας τους πάντες στους κεντρικούς δρόμους, έφτασαν στη Βουλή, μπήκαν μέσα και έφτασαν μέχρι την αίθουσα συνεδριάσεων, απειλώντας τους βουλευτές και κραυγάζοντας το καινούργιο σύνθημα «Έρχεται!», εννοώντας ότι θα ξαναγυρίσει ο Καραμανλής. Οι δημοτικές εκλογές έγιναν, και σ’ όλες τις μεγάλες πόλεις, αλλά και σε δεκάδες μικρότερους δήμους και εκατοντάδες κοινότητες, θριάμβευσε η Αριστερά, της οποίας οι υποψήφιοι, ή οι κεντρώοι υποψήφιοι που αυτή υποστήριξε συγκέντρωσαν επιβλητικά ποσοστά ψήφων

Στις 14 Ιουλίου, δηλαδή μια μέρα πριν, κατασχέθηκε στο τελωνείο Πειραιώς ένα όπλο με τηλεφακό, όμοιο μ’ εκείνο που χρησιμοποιήθηκε στη δολοφονία του Κένεντι. Στις 22 Ιουλίου έγινε η δεύτερη πρόκληση. Η χωροφυλακή επιτέθηκε -κάνοντας χρήση δακρυγόνων και όπλων- στους απεργούς μεταλλωρύχους του Λαυρίου, ενώ οι επικεφαλής αξιωματικοί ούρλιαζαν: «Δημοκρατία θέλατε; Πάρτε δημοκρατία!» Στις 4 Αυγούστου, επέτειο της δικτατορίας του Μεταξά, η ΕΔΑ κατήγγειλε στην κυβέρνηση συγκεκριμένο σχέδιο πολιτικών δολοφονιών και δικτατορίας. Ο Παπανδρέου την καθησύχασε: «Το Κράτος είναι ισχυρόν και ο λαός παντοδύναμος».

Ογκώδεις και δυναμικές διαδηλώσεις νέων εξέφραζαν το πάθος και την πεποίθησή τους ότι μπορούσαν να πάρουν – και το ήθελαν – τη ζωή τους στα χέρια τους. 

Η κατάσταση ήταν χαώδης. Στα διάφορα αντικομμουνιστικά έντυπα, που έβγαζαν οι κρατικές υπηρεσίες, οι ανώνυμοι αρθρογράφοι έβριζαν τον πρωθυπουργό, τους υπουργούς, τους πάντες. Οι κυρώσεις -καμιά φορά θεαματικές- σπάνια εκτελούνταν. Ένας ταξίαρχος στην Κρήτη κατηγόρησε την κυβέρνηση για «προσέγγιση με τους Βουλγάρους». Του έγινε μια απλή μετάθεση. Στην 20ή επέτειο της Εθνικής Αντίστασης ο εκφωνητής του σταθμού των Ενόπλων Δυνάμεων, που είναι ένα ακόμα ανεξέλεγκτο φέουδο της άκρας Δεξιάς, ενώ ανήγγειλε ότι θα μεταδοθεί σχετικό μήνυμα του πρωθυπουργού, διέκοψε ξαφνικά για να μεταδώσει μήνυμα του Κανελλόπουλου, που είχε αναλάβει μετά τον Καραμανλή την αρχηγία της ΕΡΕ. 

Ο διευθυντής προγράμματος αντικαταστάθηκε, αλλά σε λίγες μέρες μεταδόθηκε από τον ίδιο σταθμό λόγος του στρατηγού Τσακαλώτου, που απειλούσε την κυβέρνηση για τις δημοκρατικές τάσεις της. Εν τω μεταξύ πλησίαζαν οι βασιλικοί γάμοι. Ο υπουργός Εθνικής Αμύνης Γαρουφαλιάς, ένας από τους «φίλους της βασίλισσας-μητέρας», έφτιαξε στις 17 Σεπτεμβρίου ένα διάταγμα με το οποίο ο στρατός μετονομαζόταν από «εθνικός» σε «βασιλικός». Η κυβέρνηση αρνήθηκε να δώσει αυτό το δώρο στο βασιλιά για τους γάμους του με τη Δανέζα πριγκίπισσα Άννα-Μαρία και φρόντισε ώστε να μη θυμίζουν και πολύ τη χλιδή και την πρόκληση των «πριγκιπικών γάμων» του 1962. 

Το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτωβρίου ο 6ος αμερικανικός στόλος κατέπλευσε στα νερά του Φαλήρου σε μια από τις τακτικές επισκέψεις του. Ο αντιδήμαρχος Πειραιά γιατρός Φραγκούλης αρνήθηκε να δεχτεί στο δημαρχιακό μέγαρο τον ναύαρχο-διοικητή του στόλου, που πριν δυο μήνες είχε συνεργήσει στη δολοφονική επίθεση των Τούρκων στην Κύπρο. Η κυβέρνηση απέλυσε τον αντιδήμαρχο, και ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι «η πολιτική του έθνους χαράσσεται από την ελληνική κυβέρνησι και όχι από κομμουνιστάς αντιδημάρχους». 

Στις 19 Οκτωβρίου, στη 1.45′ το πρωί, ένα αμερικανικό αυτοκίνητο του διπλωματικού σώματος έπεσε με ιλιγγιώδη ταχύτητα πάνω στο αυτοκίνητο του πρώην υπουργού Π. Λυκουρέζου, τον οποίο τραυμάτισε βαριά, μαζί με τη γυναίκα του. Στον τόπο του δυστυχήματος έφτασαν δυο νέοι δημοσιογράφοι, οι οποίοι καθώς έπαιρναν πληροφορίες για το δυστύχημα παρασύρθηκαν από ένα άλλο αυτοκίνητο της αμερικανικής πρεσβείας. Λίγες ώρες αργότερα ο ένας δημοσιογράφος ξεψύχησε. Το τραγικό αυτό επεισόδιο στάθηκε αφορμή για να ξαναασχοληθεί ο Τύπος με την «ετεροδικία» που προστατεύει τους Αμερικανούς από την ελληνική δικαιοσύνη.

Το 1957 στην ίδια παραλιακή λεωφόρο ένας άλλος Αμερικανός λοχίας σκότωνε με τ’ αυτοκίνητό του τον πρώην στρατιωτικό αρχηγό του ΕΛΑΣ Στέφανο Σαράφη. Και κάθε μέρα, όλα αυτά τα χρόνια, συνέβαιναν αμέτρητα πανομοιότυπα δυστυχήματα. Οι μεθυσμένοι όμως Αμερικανοί, που σκότωναν τους Έλληνες πολίτες, δεν μπορούσαν να συλληφθούν από την ελληνική αστυνομία. Κι αυτό γιατί οι κατά καιρούς κυβερνήσεις είχαν παράσχει ετεροδικία σε όλο το προσωπικό της αμερικανικής αποστολής, που χωρίς καμιά διάκριση, από τον αρχηγό μέχρι τους υπηρέτες, με τα μέλη των οικογενειών τους, ανεξάρτητα από υπηκοότητα, απαλλάσσονταν από τη δικαιοδοσία των ντόπιων πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων, ακόμα κι αν οι πράξεις τους είχαν σχέση με την ιδιωτική ζωή κ.λπ. Αυτό το καθεστώς «διομολογήσεων», που παρόμοιο δεν έχουν να παρουσιάσουν ούτε το Νότιο Βιετνάμ, η Φορμόζα ή η Νότια Κορέα, έχει κατοχυρωθεί με πέντε νομοθετικές πράξεις στο διάστημα 1948-1953. Πόσες περιπτώσεις ετεροδικίας σημειώθηκαν από το 1948 ως το 1964; Δεν έχει γίνει απαρίθμηση. Πάντως μπορούμε να υπολογίσουμε κατά προσέγγιση, αν σκεφτούμε ότι μόνο σε ενάμιση χρόνο (Ιανουάριος 1956 – Ιούνιος 1957) οι ρόδες των αμερικανικών αυτοκινήτων έβαψαν με αίμα την άσφαλτο 174 φορές.

Στις 15 Νοεμβρίου ένας άλλος υπουργός, εν ενεργεία αυτός, έπεφτε θύμα των αμερικανικών «τροχών»: ο Ανδρέας Παπανδρέου, αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού, ο οποίος παραιτήθηκε μετά από αφόρητες πιέσεις των Αμερικανών και της ντόπιας άκρας Δεξιάς. Η παραίτηση του Α. Παπανδρέου από το υπουργικό αξίωμα δημιούργησε νέα κρίση, και στο κυβερνητικό στρατόπεδο άρχισαν να διαφαίνονται σαφώς δυο τάσεις, η κεντροαριστερά και η κεντροδεξιά. Η ΕΔΑ υποστήριξε ανεπιφύλακτα τον Α. Παπανδρέου, ο οποίος μια βδομάδα αργότερα γινόταν δεκτός στην Κύπρο, μετά από επίσημη πρόσκληση του Μακάριου, από τις χιλιάδες λαού και από την κυβέρνηση με τιμές εθνικού ήρωα. «Τώρα ήρθε η στιγμή», τόνισε ο Α. Παπανδρέου, «να υψώση ο ελληνικός λαός την κεφαλήν του και προς τους συμμάχους του -ως σύμμαχος- και να διεκδικήση τα δίκαιά του».

Ακόμα δεν είχε ξεχαστεί το επεισόδιο της «ετεροδικίας», όταν μια πολύνεκρη τραγωδία βύθισε σε πένθος όλη τη χώρα. Στο Γοργοπόταμο, μια τοποθεσία κοντά στη Λαμία, όπου το Νοέμβριο του 1942 μικτές δυνάμεις των αντιστασιακών οργανώσεων ΕΛΑΣ – ΕΔΕΣ με συμμετοχή Άγγλων σαμποτέρ ανατίναξαν ένα μεγάλο γεφύρι και έδωσαν μάχη με τις δυνάμεις Κατοχής, γιορτάστηκε στις 29 Νοεμβρίου η 22η επέτειος της μάχης, για πρώτη φορά με επίσημη κυβερνητική συμμετοχή. Καθώς η τελετή τέλειωνε και οι χιλιάδες κόσμου άρχισαν να κατευθύνονται προς τα πούλμαν, μια έκρηξη δόνησε την περιοχή: δεκατρείς νεκροί, πενήντα ένας τραυματίες. Επίσημη εκδοχή: έκρηξη παλιάς νάρκης. Αργά το ίδιο βράδυ έφτασαν στον τόπο του «ατυχήματος» οι βουλευτές της ΕΔΑ Μίκης Θεοδωράκης και Λεωνίδας Κύρκος. Με μια λάμπα «λουξ» έκαναν πολύωρες έρευνες. 

Στις τρεις το πρωί δηλώνουν στους δημοσιογράφους ότι «σχηματίσαμε την ακλόνητη πεποίθηση ότι πρόκειται για οργανωμένη πολιτική δολοφονία». Στη συζήτηση που έγινε μετά δυο μέρες στη Βουλή, μέσα σ’ ένα αληθινό πανδαιμόνιο, οι παρατάξεις βρήκαν ευκαιρία πολιτικής εκμετάλλευσης, η καθεμιά από τη δική της σκοπιά. Έγιναν επεισόδια, ο αρχηγός της Δεξιάς απείλησε έμμεσα για δικτατορία. Και το γεγονός ξεχάστηκε, μια και η Αριστερά δεν είχε καμιά χειροπιαστή απόδειξη για να ενοχοποιήσει την ελληνική και την αμερικάνικη ΚΥΠ ως υπεύθυνες της τραγωδίας του Γοργοπόταμου.

 Έκρηξη με 13 νεκρούς στο γιορτασμό για την 22η επέτειο της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου, αποδίδεται από την κυβέρνηση σε “παλιά νάρκη”. 

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα οι «Λαμπράκηδες», με τη νέα οργανωτική τους μορφή, ετοιμάζονταν πυρετωδώς για το πρώτο τους Πανελλήνιο Συνέδριο, που ορίστηκε για την άνοιξη της επόμενης χρονιάς. Μέσα στο Δεκέμβρη δημοσίευσαν ένα σχέδιο καταστατικού της οργάνωσης και μια προσυνεδριακή διακήρυξη, όπου γινόταν μια σφαιρική ανάλυση των εθνικών θεμάτων, των ταξικών σχέσεων και ιδιαίτερα των προβλημάτων της νέας γενιάς.

 Η Δεξιά έριξε και πάλι την προσοχή της στο Μίκη. Πότε τα «αμύθητα πλούτη» του και πότε ένα τραγούδι που είχε γράψει σε ηλικία 12 χρονών υπέρ της δικτατορίας του Μεταξά ήταν τα θέματα με τα οποία ασχολούνταν ο δεξιός Τύπος. Μέσα στον Δεκέμβρη του 1964 δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις εφημερίδες η πληροφορία ότι ο βασιλιάς ενδιαφέρθηκε προσωπικά και ζήτησε από την κυβέρνηση να διαλύσει την οργάνωση των «Λαμπράκηδων». Η πολιτική κατάσταση όλο και επιδεινωνόταν. Ακολούθησαν άλλοι έξι μήνες στους οποίους η κυβέρνηση Παπανδρέου παρέπαιε, κάνοντας ένα βήμα προς τον εκδημοκρατισμό και δυο παραχωρήσεις στις απαιτήσεις της Δεξιάς. Τέλος, με τα «Ιουλιανά», τη γνωστή κρίση του Ιουλίου 1965, όπου ο Γ. Παπανδρέου αναγκάστηκε να παραιτηθεί, έκλεισε αυτή η σελίδα και η επίθεση της Δεξιάς πέρασε σ’ ένα δεύτερο στάδιο, που κράτησε άλλους 21 μήνες.

 Πανοραμική φωτογραφία της αίθουσας του Ιδρυτικού Συνεδρίου των Λαμπράκηδων. Στην πρώτη σειρά ο Παληοτάκης δίπλα στο δημοσιογράφο Aldo Dejaco. Κυρίαρχο το νεανικό στοιχείο, μεγάλος ο ενθουσιασμός, περίσσια η αγωνιστικότητα…

 ΑΣ ΔΟΥΜΕ ΠΡΩΤΑ με συντομία τι μεσολάβησε στο διάστημα Ιανουάριος-Ιούλιος 1965. Την Παρασκευή 5 Φεβρουαρίου η Βουλή μετά από πρόταση της ΕΔΑ ψήφισε την παραπομπή του Καραμανλή και άλλων δύο υπουργών του σε ανακριτική επιτροπή βουλευτών για τα σκάνδαλα της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού που είχαν συγκλονίσει το πανελλήνιο το 1962. Στις 19 Φεβρουαρίου η ΕΡΕ διοργάνωσε συγκέντρωση στην Αθήνα, κηρύσσοντας με τη σειρά της «ανένδοτο» αγώνα εναντίον της Ε.Κ., που θα μετέτρεπε την Ελλάδα σε… «Βόρειο Βιετνάμ». Την άλλη μέρα προφυλακίστηκαν τέσσερις αντιστασιακοί με την κατηγορία της «στάσης κατά της αρχής» στα τραγικά γεγονότα του Γοργοπόταμου. 

Στις 23 Φεβρουαρίου ο Παπανδρέου κατέθεσε στη Βουλή το σχέδιο «Περικλής», δηλαδή το σχέδιο εκλογικού πραξικοπήματος, το οποίο καταρτίστηκε από την ανώτατη ηγεσία του στρατεύματος και των σωμάτων ασφαλείας, εγκρίθηκε από τον Καραμανλή και εφαρμόστηκε στις εκλογές του 1961. Την ύπαρξη του σχεδίου, με αρκετές λεπτομέρειες, είχε αποκαλύψει η ΕΔΑ από το 1961, και η Ε.Κ. το ανακάλυψε τώρα στα συρτάρια των μυστικών υπηρεσιών. Μια μικρή λεπτομέρεια, που τότε κανένας δεν της έδωσε σημασία: μέσα στις υπογραφές αυτών που παρέστησαν στη σύσκεψη και υπέγραψαν το σχέδιο ήταν και η εξής: αναπληρωτής διευθυντού Κρατικής Υπηρεσίας Πληροφοριών – αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος.

 Στις 5 Μαρτίου ο Παπανδρέου δέχτηκε πρόσκληση που του έγινε από τη σοβιετική κυβέρνηση για επίσημο ταξίδι στη Μόσχα, το οποίο δεν έγινε ποτέ μετά από τις σφοδρές αντιδράσεις των Αμερικανών, της Δεξιάς, του Παλατιού. Στις 11 Μαρτίου κοινοποιήθηκε σε όλα τα σχολεία της χώρας η εμπιστευτική εγκύκλιος 1010, την οποία υπέγραφε ο πρωθυπουργός, με την οποία προτρέπονταν καθαρά οι καθηγητές να τιμωρούν αυστηρά κάθε μαθητή που είναι μέλος των «Λαμπράκηδων» ή απλώς προπαγανδίζει την οργάνωση. Μετά τις συλλήψεις και τις κακοποιήσεις από τα αστυνομικά όργανα άρχιζε τώρα ένας καινούργιος κύκλος διώξεων. Σε λίγες μέρες τριάντα πέντε μαθητές αποβλήθηκαν από διάφορα σχολεία της χώρας, οι εφτά επειδή «είχαν πάρει μέρος σε υποδοχή του κομμουνιστή μουσικοσυνθέτη και βουλευτή, αρχηγού της οργάνωσης, Μίκη Θεοδωράκη». Στις 2 Απριλίου είναι η μέρα του ίδιου του αρχηγού: σε μια απαγορευμένη συγκέντρωση των φοιτητών για το Βιετνάμ τέσσερις αστυφύλακες ξυλοκοπούν το Μίκη στα προπύλαια του Πανεπιστημίου.

Α’ Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης, 21 Απριλίου 1963. Η Αττική αστυνομοκρατείται. Οι συλλήψεις φτάνουν τις 2000. 

Στις 29 Απριλίου ο Ανδρέας Παπανδρέου ξαναορκίζεται αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού. Το δεύτερο δεκαήμερο του Μάη ο τύπος της Δεξιάς αποκαλύπτει ότι υπάρχει μυστική οργάνωση στο στράτευμα με το όνομα ΑΣΠΙΔΑ από τα αρχικά των λέξεων «Αξιωματικοί Σώσατε Πατρίδα, Ιδανικά, Δημοκρατία, Αξιοκρατία» (!), ότι πολιτικός αρχηγός της οργάνωσης είναι ο Α. Παπανδρέου και ότι διεξάγονται κιόλας ανακρίσεις. Στις 23 Μαΐου, Κυριακή, γίνεται η Γ’ Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης με επιβλητική συμμετοχή εκατοντάδων χιλιάδων λαού, που απασχόλησε τις πρώτες σελίδες όλων των αθηναϊκών εφημερίδων. Στις 26 Μαΐου αρχίζει στη Λαμία η δίκη 18 αντιστασιακών για τα γεγονότα του Γοργοπόταμου. Στις 29 Μαΐου η ανακριτική επιτροπή της Βουλής παίρνει απόφαση σχετικά με τα σκάνδαλα της ΔΕΗ και παραπέμπει τον Καραμανλή και έναν υπουργό σε βαθμό κακουργήματος και έναν άλλον υπουργό για παράλειψη καθήκοντος. 

Στις 9 Ιουνίου η ΕΔΑ καταθέτει νέα πρόταση, με την οποία ζητάει παραπομπή σε Ειδικό Δικαστήριο άλλων τριών υπουργών της εποχής της ΕΡΕ για τα περιβόητα «μυστικά κονδύλια», δηλαδή τεράστια ποσά που κατασπαταλήθηκαν χωρίς δικαιολογητικά για άγνωστους σκοπούς. Το ξημέρωμα της 12ης Ιουνίου η αστυνομία διενεργεί σε διάφορες πόλεις, εν αγνοία της κυβέρνησης, συλλήψεις πολιτών που φέρονται αναμιγμένοι σε σαμποτάζ που έγινε σε μονάδα πυροβολικού στην περιοχή του Έβρου. Τι έχει συμβεί; Οι μηχανές τριών αυτοκινήτων GMC στην παραπάνω μονάδα βρέθηκαν χαλασμένες. Ο διοικητής της μονάδας αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος έκανε ανακρίσεις και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για δολιοφθορά. Σε συνεννόηση με το Γενικό Επιτελείο και την Εισαγγελία διέταξε τις συλλήψεις. Οι εφημερίδες γράφουν ότι ο Παπαδόπουλος είναι «δυναμικός» υποστηρικτής της δικτατορίας και έχει τη φήμη ανθρώπου «σατανικού». 

Στις 17 Ιουνίου η Βουλή ψήφισε την παραγραφή των αδικημάτων της προηγούμενης κυβέρνησης. Είκοσι επτά βουλευτές του Κέντρου απειθάρχησαν στην καινούργια αυτή «στροφή» του αρχηγού τους και ψήφισαν μαζί με την ΕΔΑ για την παραπομπή των ενόχων στο Ειδικό Δικαστήριο. Την ίδια μέρα το δικαστήριο στη Λαμία επέβαλε σε 12 από τους 18 κατηγορούμενους ποινές φυλάκισης από 7 μήνες έως 3 χρόνια. Από τις 18 ως τις 23 Ιουνίου απολύθηκαν οι οχτώ συλληφθέντες πολίτες και οι τρεις από τους πέντε στρατιώτες, ομοφωνία εισηγητού και βασιλικού επιτρόπου. Το αδίκημα της κατασκοπίας αποκλείστηκε και δυο στρατιώτες κρατήθηκαν για να παραπεμφθούν για φθορά ξένης ιδιοκτησίας σε βαθμό πλημμελήματος, επειδή χάλασαν τις μίζες… σε δύο αυτοκίνητα.

Από τις επισκέψεις του Μίκη στις οργανώσεις της επαρχίας. Σφιχτά δίπλα του οι νεολαίοι, που τον περιέβαλλαν με αγάπη και τον προστάτευαν συγχρόνως. Ήτανε, βλέπεις, πάντα ο “ψηλός” και το κεφάλι του, με το πυκνό μαλλί, “προεξείχε” πάνω από το πλήθος δίνοντας “στόχο” για εχθρούς και φίλους, για όποιον τον “αναζητούσε”… 

Το βράδυ της 23ης Ιουνίου έγινε στη Βουλή συζήτηση για τα γεγονότα. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ μαστίγωσε την κυβέρνηση για τη διστακτικότητά της και τη δειλία της μπροστά στις φασιστικές προκλήσεις και προφήτεψε τη δικτατορία: «[...] Και ο αντισυνταγματάρχης Παπαδόπουλος σκηνοθετεί δολιοφθοράν δυο τζιπ μ’ ένα κατσαβίδι, συντάσσει ένα πόρισμα, το γνωστοποιεί εις τον τύπον της ΕΡΕ μίαν ημέραν προτού το κοινοποιήσει εις την κυβέρνησιν, κινητοποιεί πίσω από την πλάτην της κυβερνήσεως τον αστυνομικόν μηχανισμόν και συλλαμβάνει ομάδα πολιτών και 3-5 στρατιώτας και αποσπά από τους στρατιώτας “ομολογίαν”, ελεγχθείσαν εκ των υστέρων ως ψευδήν. Και ερωτώ την κυβέρνησιν, ποίος ασκεί εξουσίαν εις αυτόν τον τόπον; 

Πώς περί του οποιουδήποτε κ. Παπαδόπουλου υπάρχει το τεκμήριον της αληθείας και εις βάρος δεκάδων ελευθέρων πολιτών το τεκμήριον της ενοχής, ώστε αρκεί να συντάξει ένα χαρτί ο κ. Παπαδόπουλος διά να συλληφθούν νύκτωρ από τα σπίτια των εις τα τέσσερα άκρα της Ελλάδος δέκα πολίται, να τεθούν υπό απομόνωσιν, να κινδυνεύσουν να υποστούν τα γνωστά και συνηθισμένα βασανιστήρια, δια να λεχθεί ύστερα από όλα αυτά ότι η δολιοφθορά ήτο πομφόλυξ; 

Και αν αύριον ένα νέο πόρισμα κατονομάσει όχι δέκα, αλλά πεντακόσιους, χίλιους, δέκα χιλιάδας πολίτας, είναι δυνατόν να κλονισθεί το καθεστώς των δημοσίων ελευθεριών, η ασφάλεια του ανθρώπου ότι θα ευρίσκεται εις το σπίτι του, μη έχων να δώσει λόγον παρά μόνον εις την τακτικήν δικαιοσύνην, είναι δυνατόν να κλονισθεί το καθεστώς των δικονομικών και συνταγματικών εγγυήσεων και είναι δυνατόν να ξαναεγκαθιδρυθεί το βασίλειον του φόβου εις αυτόν τον τόπον, επί τη βάσει οιασδήποτε αυθαιρέτου κακοβούλου ενεργείας οιουδήποτε κ. Παπαδόπουλου; [...] Εάν τόσον περίεργον αντίληψιν έχει η κυβέρνησις περί της ανάγκης των συνταγματικών κατοχυρώσεων και ελευθεριών των πολιτών, περί της ανάγκης του να μη δύναται ο οιοσδήποτε προβοκάτορας στρατοκράτης, μέλος της χούντας ή μέλος του “Περικλή”, κατονομάζων εις ένα χαρτί πέντε ή χίλια ονόματα και προσθέτων την μαγικήν λέξιν “κατασκοπεία”, πώς θα τον εμποδίσετε; Έτσι δημιουργούνται οι καταστάσεις…»

ΜΕΤΑ ΕΙΚΟΣΙ ΜΕΡΕΣ η κυβέρνηση Παπανδρέου παραιτούνταν. Πριν μπούμε όμως στα «Ιουλιανά», ας δούμε με μια σύντομη αναδρομή στις εφημερίδες αυτού του εξαμήνου (Ιανουάριος-Ιούνιος 1965) την παράλληλη δραστηριότητα του Μίκη και των «Λαμπράκηδων». 

Με τις πρώτες μέρες του χρόνου η Δεξιά εγκαινίασε μια καινούργια «μορφή πάλης» ενάντια στην οργάνωση της αριστερής νεολαίας. Τις νύχτες, «άγνωστοι» έσπαζαν με πέτρες τα τζάμια στη λέσχη των «Λαμπράκηδων», κατέβαζαν τις πινακίδες, έγραφαν απειλητικά συνθήματα. Ο Μίκης έκανε σ’ αυτό το διάστημα δυο ταξίδια στο εξωτερικό, ένα στη Βουλγαρία, προσκεκλημένος στο φεστιβάλ βουλγαρικού λαϊκού τραγουδιού, κι ένα στη Δυτική Γερμανία, όπου επισκέφτηκε σε διάφορες πόλεις τούς Έλληνες εργάτες και φοιτητές για μια πιο άμεση επαφή με τα προβλήματά τους. Όλο τον άλλο καιρό έμεινε στην Ελλάδα, περιοδεύοντας συνεχώς στην επαρχία, εγκαινιάζοντας λέσχες, μιλώντας σε μεγάλες συγκεντρώσεις. Επίσης έγραψε ένα βιβλίο, Το μανιφέστο των «Λαμπράκηδων», και ετοίμασε μια πλατιά εισήγηση για το Α’ Συνέδριο της οργάνωσης. 

Το Γενάρη, μιλώντας στα εγκαίνια της λέσχης Κορυδαλλού, είπε ανάμεσα στα άλλα:

Στους πράκτορες της ΕΡΕ στο στρατό, που έχουν την εντύπωση ότι είναι ιδιοκτήτες της Ελλάδας, γιατί νιώθουν ασφάλεια πίσω από τον 6ο στόλο, απαντούμε ότι δεν είναι δική τους δουλειά το φρόνημα του λαού και της νεολαίας. Δεν είναι δική τους δουλειά η δραστηριότητα των κομμάτων. Ας γυρίσουν στους στρατώνες τους, στη δουλειά που τους τοποθέτησε και τους πληρώνει γι’ αυτήν ο λαός. Γνωρίζουμε πολύ καλά από πού κινδυνεύει αυτή τη στιγμή η ασφάλεια της χώρας. Δεν κινδυνεύει από το «Βορρά», ούτε από τους αγώνες του λαού, ούτε από τους αγώνες της δημοκρατικής νεολαίας. Κινδυνεύει από τους «συμμάχους» μας, τους Αγγλοαμερικάνους ιμπεριαλιστές…

 Το Μάρτη η Ένωση Κέντρου δημιούργησε κι αυτή δική της οργάνωση νέων με τον τίτλο Ελληνική Δημοκρατική Νεολαία (ΕΔΗΝ), με αρχηγό τον… Γ. Παπανδρέου, που θα ‘κλεινε σε λίγο τα 77 του χρόνια! Ο Μίκης, σε μια συνέντευξη τύπου που έδωσε στη Θεσσαλονίκη, απάντησε σ’ ένα λόγο που έβγαλε ο πρωθυπουργός στα εγκαίνια της Λέσχης Αθήνας της ΕΔΗΝ: 

Διαπιστώνουμε με ικανοποίηση ότι οι αγώνες μας μέσα στο χώρο της νεολαίας οδήγησαν την ηγεσία της Ε.Κ να ασχοληθεί σοβαρά, και μάλιστα στο επίπεδο του αρχηγού της, με τα προβλήματα και την οργάνωση των νέων Ελλήνων. Η πρωτοπορία μας στον τομέα αυτόν αποτελεί μίαν αδιαμφισβήτητη ιστορική πραγματικότητα, καθώς και έναν τίτλο τιμής για τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. [...] Εμείς διακηρύσσουμε την απαρασάλευτη πίστη μας στη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ! Όχι μόνο στην πολιτική, αλλά και στην οικονομική και την κοινωνική δημοκρατία! Η πολιτική δημοκρατία είναι ουτοπία αν δε συνοδεύεται με μια βαθιά τομή ΕΚΔΗΜΟΚΡΑΤΙΣΜΟΥ σ’ όλους τους νευραλγικούς τομείς της εθνικής μας ζωής. Στην εργασία, στο χωριό, στη μόρφωση, στην κατανομή του εθνικού πλούτου, στις ΙΣΕΣ ΕΥΚΑΙΡΙΕΣ για όλους τους Έλληνες. [...] 

Εγώ ο ίδιος δήλωνα πέρυσι σε ειδική πρες κόμφερανς στη Θεσσαλονίκη τα εξής: «Προσωπικώς πιστεύω στις αρχές του μαρξισμού-λενινισμού. Δηλαδή είμαι κομμουνιστής» [εφημερίδα Θεσσαλονίκη, 10 Απριλίου 1964]. Και απορώ πώς ο κ. Παπανδρέου, πριν εξακοντίσει εναντίον μας τόσον βαρείας ύβρεις, όπως αυτό το «προκαλούμεν να είπουν ανδρικώς και τιμίως», δεν συνεβουλεύθη όχι μόνο τα κείμενα της οργάνωσής μας, που κυκλοφορούν ελευθέρως, όσον και τις δημόσιες δηλώσεις των ηγετών μιας οργάνωσης, καθ’ ην στιγμήν μάλιστα αποφασίζει να επιτεθεί εναντίον της… Δώστε μας τη δημοκρατία που διακηρύττετε ότι πιστεύετε και ελάτε να συγκριθούμε στο χώρο της πάλης των ιδεών! Αυτή είναι η ανοιχτή πρόκλησή μας μπροστά στον ελληνικό λαό και την ελληνική νεολαία. [...] 

Η 28 Μαρτίου, μέρα του Συνεδρίου μας, μπαίνει μέσα στην Ιστορία. Για πρώτη φορά ύστερα από είκοσι χρόνια η ελληνική νεολαία σκύβει υπεύθυνα πάνω από τα εθνικά και λαϊκά προβλήματα και ιδιαίτερα πάνω από τον ίδιο της τον εαυτό. Έτσι, οπλισμένη με γνώση και με πείρα, υπόσχεται πως θα γίνει βασικός συντελεστής στην αναδημιουργία της πατρίδας, με πρώτο στόχο τον εκδημοκρατισμό και την απομόνωση των δυνάμεων της υποτέλειας».

 Ο Παπανδρέου-αρχηγός κόμματος δεν απάντησε, αλλά απάντησε ο Παπανδρέου-πρωθυπουργός, απαγορεύοντας την είσοδο στο ελληνικό έδαφος των αντιπροσωπειών από τις ανατολικές χώρες που είχαν προσκληθεί να παραστούν στο Συνέδριο. Παράλληλα, από τον τύπο της Δεξιάς δυνάμωσε η «αντιλαμπρακική» εκστρατεία. Ακούστηκαν και οι πρώτες φωνές για τον «κίνδυνο» που αντιπροσωπεύουν όλες οι πολιτικές οργανώσεις νέων, ανεξάρτητα αν είναι της Αριστεράς, του Κέντρου ή της Δεξιάς. 

Το συνέδριο ήταν ένας θρίαμβος. Τριακόσιοι αντιπρόσωποι, αγόρια και κορίτσια απ’ όλους τους νομούς της Ελλάδας, πήραν μέρος στις εργασίες του. Από άλλες χώρες ήρθαν αντιπρόσωποι οργανώσεων νεολαίας από την Ιταλία, τη Δυτική Γερμανία, την Κύπρο, το Ιράκ, την Αλγερία, τη Γουατεμάλα, την Ελβετία, και αντιπροσωπεία από την Παγκόσμια Ομοσπονδία Δημοκρατικής Νεολαίας (ΠΟΔΝ). Το Συνέδριο τέλειωσε. Ο Μίκης «πρόλαβε» να κάνει άλλη μια περιοδεία. Επισκέφτηκε έντεκα πόλεις, σαράντα δύο χωριά και κωμοπόλεις. Μίλησε σε οχτώ πολιτικές συγκεντρώσεις, είχε σύντομες συναντήσεις σε 32 λέσχες, ίδρυσε άλλες 7. Αμέσως μετά ήρθαν τα «Ιουλιανά».