Από τους Wobblies στον Woody Guthrie και τον Nightwatchman Ιστορική αναδρομή στο Αμερικάνικο εργατικό τραγούδι (δεύτερο μέρος)

του Μιχάλη Παπαμακάριου

Συνέχεια από το πρώτο μέρος…

Η αναβίωση της δεκαετίας του ‘60  

Ο Seeger θα πρωταγωνιστήσει στην φολκ αναβίωση της δεκαετίας του ‘60. Αρκετά καλλιεργημένος ο ίδιος και έχοντας συνείδηση για το ρόλο που θέλει να παίξει το τραγούδι του, καταφέρνει από τη δεκαετία του ‘50 να συνδεθεί με τις αναζητήσεις των πιο πρωτοπόρων δημιουργών και με το κλίμα της αμφισβήτησης που κυοφορείται εκείνη την περίοδο. Για μια ακόμη φορά, η «ανάπλαση» που είχε καταφέρει ο Guthrie χρόνια πριν, συμβαίνει και πάλι με άλλους πρωταγωνιστές, οι οποίοι βάζουν τη φολκ μουσική στη νεολαία της αμφισβήτησης της δεκαετίας του ‘60. Οι Phill Ocks, Joan Baez, Tom Paxton και άλλοι, αλλά και ο πρώιμος Dylan, όπως και πλευρές της τραγουδοποιίας του Johnny Cash, συνθέτουν το μουσικό μωσαϊκό της δεύτερης αναβίωσης του λαϊκού τραγουδιού διαμαρτυρίας.

Ο Johnny Cash είχε γίνει ήδη διάσημος με το «I Walked the line» του 1957. «Λιτός, ουσιαστικός, με ένα επίμονο βασικό ρυθμό, που δημιουργούσε ορισμένη ένταση και πάνω στον οποίο κόλλαγε, η μικρής έκτασης και με λίγα στολίδια, η πολύ υποβλητική βαρύτονη φωνή του» (19) τον έκανε να ξεχωρίζει. «Το άλμπουμ Bitter Tears του 1964, είναι μια συλλογή αφηγηματικών τραγουδιών και τραγουδιών διαμαρτυρίας των αμερικανών Ινδιάνων, ενώ από το ’67 και το ’68, χρόνια του καινούργιου λανσαρίσματός του, είναι τα άλμπουμ J.C. at Folsom Prison και J.C. at San Quentin, ζωντανές ηχογραφήσεις που έδωσε στις 20 φυλακές, μαρτυρίες του κοινωνικού ενδιαφέροντος του για τους Ινδιάνους και για τη μεταρρύθμιση στο σύστημα κράτησης» (20). 

Η επιλογή των διοργανωτών του Γούντστοκ να έχουν τη Baez στη σκηνή απηχεί ακριβώς την επίδραση του protest folk στο αναπτυσσόμενο ροκ ρεύμα.  Η Baez με την καταπληκτική βιμπράτο φωνή της έγινε το σήμα κατατεθέν του τραγουδιού διαμαρτυρίας της δεκαετίας του ‘60. «Ήταν απίθανο να υπήρχε κάποια αριστερών τάσεων έφηβη το 1969 που να μην είχε πρότυπο την Joan Baez» (21).  Ο Bob Dylan της πρώιμης περιόδου, βαδίζει στα χνάρια της φολκ παράδοσης, αν και τα τραγούδια του Dylan δεν μπορούν να χαρακτηριστούν τραγούδια διαμαρτυρίας αλλά «ποιητικές θέσεις ενός κοινωνικά ευαίσθητου και υπεύθυνου ατόμου» (22). Ο Dylan πατά μουσικά πάνω στους δρόμους και τις φόρμες του Guthrie, στο στυλ του «αφηγηματικού blues» ενώ «η επίπεδη, κοφτή του φωνητική τεχνική έμοιαζε περισσότερο με αφήγηση παρά με τραγούδι» (23). 

Βέβαια, μιας και πιάνουμε την υπόθεση του Ντύλαν, πρέπει να σταθούμε στο περιστατικό του φεστιβάλ του Νιούπορτ στο 1965. Το εν λόγω φεστιβάλ αποτελούσε την ετήσια γιορτή της αμερικάνικης φολκ. Εκεί ο Ντύλαν για πρώτη φορά έκανε δύο τομές. Η πρώτη αφορούσε τη μπάντα του, που αποτελούταν από λευκούς και μαύρους μουσικούς. Η δεύτερη ήταν ότι έβαλε ηλεκτρισμό στα όργανα, παρουσιάζοντας το τότε νέο του άλμπουμ «Bring it all back home». Αυτό δεν άρεσε καθόλου στους πιουρίστες του χώρου, με αποτέλεσμα τα πρώτα γιουχαΐσματα να ακουστούν κατά τη διάρκεια του «Μaggie’ s farm» και το πράγμα να χειροτερέψει κατά τη διάρκεια του «Like a rolling stone», με  το σετ να καταλήγει άδοξα όταν ο Seeger ανέβηκε στη σκηνή με ένα τσεκούρι, απειλώντας να κόψει τα καλώδια της κεντρικής παροχής εάν ο Ντύλαν συνέχιζε. 

Πώς ένας άνθρωπος με την ποιότητα του Seeger έφτασε σε αυτό το σημείο; Η απάντηση δεν είναι άλλη, από την επιρροή του φορμαλισμού στην εξέλιξη της μουσικής, ο οποίος ξεκινώντας αρχικά από τη θετική πλευρά της ταυτοποίησης πολλές φορές καταλήγει να λειτουργεί συντηρητικά. Ο Seeger και το κοινό που φώναζε στον Dylan ότι ξεπουλήθηκε δεν καταλάβαιναν ότι εκείνη τη στιγμή μπροστά του εκτυλίσσονταν μια τομή στην εξέλιξη του αμερικανικού λαϊκού τραγουδιού και τραγουδιού διαμαρτυρίας. Συνέβαινε για μια ακόμη φορά αυτή η «ανάπλαση» που σημειώναμε πριν για το Woody Guthrie και για τον ίδιο το Seeger άλλωστε . Για την ιστορία, μετά από δύο ώρες ο Dylan επέστρεψε μαζί με την Baez και δύο ακουστικές κιθάρες. Τα υπόλοιπα, όσα αφορούν τον Dylan, έχουν καταγραφτεί πλέον στην ιστορία της ροκ μουσικής.

Το Αμερικανικό εργατικό τραγούδι σήμερα 

Στο πλαίσιο της κατάστασης που διαμορφώθηκε στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια, εμφανίζεται μια τάση επανασύστασης και αναβίωσης του εργατικού τραγουδιού, η οποία λόγω και της εξελισσόμενης οικονομικής κρίσης  πιθανότατα θα αναπτυχθεί. Πρωταγωνιστές σε αυτήν είναι ο Tom Morello ως Nightwatchman, η αποκαλούμενη «τραγουδοποιός της αντιεταιρικότητας» Ani Difranco, η Natalie Merchant (της οποίας την εκδοχή στο «Which side are you on» χρησιμοποίησε γνωστή διαφήμιση), η Tracy Chapman,  o David Rovics (o οποίος έγινε γνωστός στην Ελλάδα με το τραγούδι του για τον γνωστό σκύλο Λουκάνικο) και μια σειρά άλλοι δημιουργοί, πολλαπλών επιρροών. 

Επίσης, μόνο τυχαίο δεν μπορεί να θεωρηθεί το γεγονός της κυκλοφορίας του «We shall overcome» από τον Bruce Springsteen το 2006. Η μνήμη του Joe Hill και το στίγμα του Woody Guthrie ζουν και εξελίσσονται με τραγούδια σαν τα «Union Song και Until the end» του Morello ή τα «We are everywhere» και «Behind the barricades» του Rovics.

Παρά τη σημερινή τεχνολογία και τις δυνατότητες της παραγωγής, που και αυτοί οι δημιουργοί χρησιμοποιούν, αποδεικνύεται για μια ακόμη φορά ότι μια κιθάρα, μια ισχυρή μελωδία, στίχοι και μηνύματα που αγγίζουν την πλειοψηφία μπορούν να έχουν θέση στη σημερινή, πολυεπίπεδη και μαζική παραγωγή. Παράλληλα, όλα αυτά τα χρόνια η IWW κυκλοφορεί τραγούδια ενώ στο πλαίσιό της φτιάχνονται μουσικά σχήματα και διοργανώνονται συναυλίες. Οι στίχοι τους έχουν συγκεντρωθεί και εκδοθεί στο «Μεγάλο Κόκκινο Βιβλίο Τραγουδιών» (24).

Πιστεύουμε ότι οι παραπάνω γραμμές  δείχνουν με παραστατικό τρόπο τη σχέση του λαϊκού πολιτισμού με τις κοινωνικές και πολιτικές διεκδικήσεις και τη συμβολή που μπορεί να έχει αυτή η σχέση στην εξέλιξη του λαϊκού πολιτισμού γενικά. Το τραγούδι και η μουσική που ανασαίνει μέσα στις αγωνίες της κοινωνίας μπορεί και να τις εκφράσει και να επιφέρει καλλιτεχνικές και αισθητικές τομές στην ιστορία. Έτσι συνέβαινε πάντα και έτσι θα ξανασυμβεί.

__________________________________________

Ενδεικτική δισκογραφία

Don’t mount-Organize! Songs of labour, Songwriter Joe Hill (Smithsonian/Folkways 1990)

Συλλογή τραγουδιών του Joe Hill εκτελεσμένα από τους Utah Phillips, Pete Seeger, καθώς και τραγουδοποιούς της IWW. Περιέχει επίσης το κομμάτι του Phil Ochs εκτελεσμένο από τον Billy Bragg και βέβαια το κομμάτι των Haynes και Robinson στην αυθεντική του εκτέλεση!

IWW Rebel Voices (Flying Fish 1992)

Επίσης συλλογή τραγουδιών που εκπροσωπούν τη μουσική ιστορία των Wobblies σε επιμέλεια του Utah Phillips. Μεταξύ των άλλων, υπάρχει και το κλασσικό «Which side are you on» της Florence Reese, από τα πιο πολυτραγουδισμένα εργατικά τραγούδια της ιστορίας των ΗΠΑ, με δεκάδες διασκευές, από punk μέχρι hip hop.

Woody Guthrie box set (Recording Arts 2006)

Πενταπλό box set του μεγάλου τραγουδοποιού με 85 κομμάτια του από όλες τις φάσεις και όλα τα κλασσικά του, σαν τα «Tom Joan Blues», «Dust bowl blues», «House of the rising sun», «John Henry», «This Land is your land», κ.ά.

Pete Seeger’s Greatest Hits (Legacy/Sony 2002)

Χαρακτηριστική συλλογή του έτερου μεγάλου του αμερικάνικου παραδοσιακού τραγουδιού με bonus ηχογραφήσεις και live.

The corner of bleecker and the blues (Rykodisk/Hitchhyke)

Συλλογή συνάντησης τόσο του τραγουδιού διαμαρτυρίας με το ερωτικό τραγούδι, όσο και της folk με το blues. Από το «Αin’t gonna study war no more» των Sonny Terry & Brownie Mc Gee, στα «καταραμένα» κομμάτια του  Lead Belly, ο οποίος έγινε γνωστός στους νεώτερους όταν οι Nirvana έπαιξαν στο διάσημο πια unplugged τους στο MTV τα «When did you sleep last night» (βρίσκεται σε αυτή τη συλλογή)  και «Jesus doesn’t want me for a sub mean».

Ani Difranco & Utah Phillips – Fellow Workers (Righteous Babe Records 1999)

Η θρυλική συνεργασία της Difranco με τον Utah Phillips, τόσο σε τραγούδια που έγραψαν από κοινού, όπως το «Direct Action», τραγούδια των Wobblies και βέβαια του Utah Phillips όπως το «Bread and roses». Προλογίζει ο Howard Zin.

David Rovics – Behind the barricades: The best of David Rovics (Daemon Records 2003)
 

Τον έχουν αποκαλέσει την μουσική έκδοση του Democracy Now και συνεχιστή του Phil Ochs, ενώ o ίδιος ο Pete Segger μας προέτρεπε να τον ακούσουμε. Δύσκολο να είναι τυχαία όλα αυτά και δεν είναι. Από τους πιο συνειδητοποιημένους τραγουδοποιούς του νέου Αμερικανικού κινήματος σε έναν best of δίσκο.

Bruce Springsteen – We shall overcome: The Seeger sessions (Sony/BMG 2006)

Καταπληκτικός δίσκος! Από πού να ξεκινήσει κανείς; από τα τραγούδια, τους συμβολισμούς και την ιστορία τους; Από τις φοβερές εκτελέσεις του Bruce και των μουσικών του; Σε κάθε περίπτωση αναγκαίος. Αξίζει να δείτε και το dvd, το οποίο έχει «παγιδεύσει» το κλίμα των ηχογραφήσεων.

The Nightwatchman – One Man Revolution (Sony/BMG – 2007)

Από τις οργισμένες και  «σκρατσαρισμένες» κιθάρες των Rage Against The Machine στην αναβίωση του παραδοσιακού εργατικού τραγουδιού. Ο Morello δοκιμάζει τον εαυτό του συνθετικά σε τελείως διαφορετικούς δρόμους από αυτούς που μας είχε συνηθίσει και κερδίζει το στοίχημα, δίνοντας στο παραδοσιακό, σύγχρονη ηχητική αισθητική  και στιχουργική  οπτική.

The Nightwatchman – The Fabled City (Sony/BMG 2008)
 

Με το δεύτερο άλμπουμ του ο Morello έρχεται να αποδείξει ότι το One Man Revolution δεν ήταν μια συγκυριακή επιλογή ή ένα απωθημένο. To «The Fabled City» αποτέλεσε το ώριμο βήμα σε μια πορεία που ο δημιουργός του έχει χαράξει για τα καλά.

________________________________________

Παραπομπές

1)  Στα Ελληνικά: Wobblies! Μια εικονογραφημένη ιστορία των Βιομηχανικών Εργατών του Κόσμου. Εκδόσεις ΚΨΜ – ΑΘΗΝΑ 2007, σελ.26

2)  Στο ίδιο, σελ.296

3)  Ουμπέρτο Φιόρι: Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντι Γκάθρυ. Ιστορία του αμερικάνικου  εργατικού τραγουδιού. Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ -  ΑΘΗΝΑ 1981, σελ.12

4)  Στο ίδιο, σελ.13

5)  Wobblies! Εκδόσεις ΚΨΜ, σελ.296

6)  Ουμπέρτο Φιόρι: Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντι Γκάθρυ. Ιστορία του αμερικάνικου  εργατικού τραγουδιού. Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ -  ΑΘΗΝΑ 1981, σελ.12

7)  Μάριο Ντε Σιμόνε: Country Music, σελ.77 (Εκδόσεις Στάχυ 1991)

8)  Στο ίδιο, σελ.25

9)  Νταίηβιντ Χατς –Στήβεν Μίλγουωρθ: Από το μπλουζ στο ροκ. Εκδόσεις ΠΡΙΣΜΑ ΑΘΗΝΑ 1994.

10) Μάριο Ντε Σιμόνε: Country Music, σελ.175 (Εκδόσεις Στάχυ 1991)

11)  Στο ίδιο, σελ.140

12)  Ουμπέρτο Φιόρι: Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντι Γκάθρυ. Ιστορία του αμερικάνικου  εργατικού τραγουδιού. Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ -  ΑΘΗΝΑ 1981, σελ.25

13)  Για τη Bessie Smith:  Women in Rock, σελ.19-38 (Εκδόσεις Οξύ 1998)

14)  Samouel Charters: Η ποίηση του Μπλουζ, σελ.133 (Εκδόσεις Απόπειρα, 1982)

15) Ουμπέρτο Φιόρι: Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντι Γκάθρυ. Ιστορία του αμερικάνικου  εργατικού τραγουδιού. Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ -  ΑΘΗΝΑ 1981, σελ.58-59.

16)  Στο ίδιο, σελ.67

17)  Woody Guthrie “Born to Win” (Νέα Υόρκη 1965)

18) Ουμπέρτο Φιόρι: Μπομπ Ντύλαν, Τζο Χιλλ, Γούντι Γκάθρυ. Ιστορία του αμερικάνικου  εργατικού τραγουδιού. Εκδόσεις ΝΕΦΕΛΗ -  ΑΘΗΝΑ 1981, σελ.144.

19) Μάριο Ντε Σιμόνε: Country Music,σελ.185 (Εκδόσεις Στάχυ 1991)

20) Στο ίδιο, σελ.186.

21) Women in Rock, σελ.158 (Εκδόσεις Οξύ 1998)

22) Μάριο Μάφι: Underground. Εκδόσεις Οδυσσέας ΑΘΗΝΑ-1983, σελ.320

23)  Νταίηβιντ Χατς –Στήβεν Μίλγουωρθ: Από το μπλουζ στο ροκ, σελ.144 (Εκδόσεις ΠΡΙΣΜΑ 1994).

24) The Big Red Songbook. Charles H.Kerr Publishing ΗΠΑ-2007