Φαλκ Ρίχτερ: Γράφω γι’ αυτούς που δεν έχουν δουλειά

Ο γερμανός θεατρικός συγγραφέας και σκηνοθέτης μιλάει για το νέο έργο του, «Protect me»

Αναδημοσίευση από το "ΒΗΜΑ"

Εκείνες τις ημέρες, στα μέσα του περασμένου Μαρτίου, ο καιρός στο Βερολίνο ήταν μουντός, το κρύο υποφερτό και στα περισσότερα πρωτοσέλιδα των γερμανικών εφημερίδων μπορούσες εύκολα να διακρίνεις τη λέξη «Griechenland» δίπλα σε κάποια φωτογραφία της καγκελαρίου Ανγκελα Μέρκελ που μόρφαζε μάλλον θυμωμένα. Κυριακή μεσημέρι, έξω από τη «Neue Nationalgalerie», μια τεράστια και πειθαρχημένη ουρά ανθρώπων περίμενε υπομονετικά να δει το μεγάλο αναδρομικό «Πανόραμα» του Γκέρχαρντ Ρίχτερ, του μεγαλύτερου εν ζωή γερμανού ζωγράφου, τον οποίο έχουν αποκαλέσει και «Πικάσο του 21ου αιώνα».

Οσοι όμως νομίζουν ότι μια σαγηνευτική έκθεση είναι ικανή να σε αποσπάσει πλήρως από την πραγματικότητα κάνουν λάθος. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, ντυμένος απλά, ευδιάθετος και χαμογελαστός, παρακολουθούσε την ίδια ημέρα την έκθεση του φίλου του. Η κρίση θα σε πετύχει διά της πλαγίας, όπου και να 'σαι, οπότε έσω έτοιμος. Ενας άλλος Ρίχτερ, περίπου 40 χρόνια νεότερος από τον πρώτο, ο Φαλκ Ρίχτερ, διεθνώς αναγνωρισμένος ως ένας από τους σημαντικότερους θεατρικούς συγγραφείς και σκηνοθέτες της γενιάς του, εξακολουθούσε να εντυπωσιάζει κοινό και κριτικούς στην περίφημη Schaubühne του Βερολίνου με το εκρηκτικό ανσάμπλ για την εσωτερίκευση της κρίσης την οποία όλοι βιώνουμε. Ο τίτλος αποκαλυπτικός: «Protect me».

Πρόκειται για την πιο πρόσφατη και πετυχημένη συνεργασία του καταξιωμένου θιάσου μουσικών και ηθοποιών της Schaubühne με την ολλανδέζα χορογράφο Ανούκ βαν Ντάικ και την ομάδα της μετά το «Trust» (2010). Η παράσταση, ένα μετρημένο αλλά καθηλωτικό θέαμα δύο ωρών, μια ηλεκτρισμένη και αναζωογονητική επαφή του πολιτικού θεάτρου με τον σύγχρονο χορό, ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση με τη συνεργασία του Ινστιτούτου Γκαίτε. 

«Ολοι οι ευρωπαίοι φοβούνται την κρίση»

 

Ενας σαραντάρης συγγραφέας βρίσκεται σε αδιέξοδο, η εξωτερική κρίση έχει συναντήσει την εσωτερική και όλα έχουν δεθεί σε έναν υπαρξιακό κόμπο που τον σφίγγει όλο και πιο δυνατά ο φόβος και η ανασφάλεια. Ο ίδιος προσπαθεί να βρει μια διέξοδο και έναν τίτλο για το έργο του έχοντας συνεχώς στο κεφάλι του «όλες αυτές τις κρίσεις και καταρρεύσεις». Απευθύνεται κάποια στιγμή στον θεραπευτή του και λέει «θέλω να ξέρω πώς πρέπει να ζήσω».

Η ψυχοσύνθεσή του (και του σύγχρονου ανθρώπου εν γένει) είναι ένα αποτρελαμένο εκκρεμές, η αντίδρασή του σε αυτόν τον αβίωτο κόσμο έχει γίνει ένας αβέβαιος σπασμός, μέσα του συγκρούονται η βία και η μοναξιά, η νοσταλγία και η υστερία. Φοβάται ακόμη και για το ίδιο του το σώμα. Οι χορευτές πασπατεύουν το δέρμα τους λες και το φόρεσαν μόλις τώρα ή λες και πάλιωσε απότομα πάνω τους. Οι ηθοποιοί δεν είναι καν σίγουροι αν μπορούν να μιλήσουν. Τα πάντα διαλύονται μέσα στον πανικό. Η πραγματικότητα είναι ένα τέρας που πρέπει να το κοιτάξουμε βαθιά στα μάτια: η νέα σταθερή μας συνθήκη είναι η κρίση.

«Για τους περισσότερους ανθρώπους, ακόμη και στη Γερμανία που είναι μία από τις πλουσιότερες χώρες στην Ευρώπη, τα προβλήματα είναι λίγο-πολύ τα ίδια» εξηγεί ατάραχος ο 43χρονος Φαλκ Ρίχτερ καθισμένος στο επιμελώς ατημέλητο γραφείο του στη Schaubühne. «Γι' αυτούς τους ανθρώπους γράφω, τους νέους που δεν βρίσκουν μια πραγματική δουλειά αυτή τη στιγμή αλλά κάνουν την "πρακτική" τους. Βασικά μιλάμε για απλήρωτες δουλειές. Νομίζω ότι το πρόβλημα της Ευρώπης είναι συνολικό, η κρίση έχει προκαλέσει πολύ φόβο στους ανθρώπους, ότι ποτέ δεν θα φθάνουν τα λεφτά για να ζήσουν, ποτέ δεν θα βρουν μια δουλειά της προκοπής» λέει κάπως απαυδισμένος: έχει άποψη και τη φωνάζει.

Εχοντας ακούσει το δυνατό χειροκρότημα του κοινού στην παράσταση λίγη ώρα πριν, σκέφτομαι αμέσως πόσο άδικο είχε ο Φραντς Ξάβερ Κρετς, ένας άλλος σημαντικός γερμανός δραματουργός, της προηγούμενης όμως γενιάς, που ωρυόταν τον περασμένο Ιανουάριο στην Αθήνα ότι «το πολιτικό θέατρο εξαφανίζεται» εννοώντας προφανώς τη στράτευση. Ο Ρίχτερ έχει μια πιο απελευθερωμένη αντίληψη για το πολιτικό θέατρο της εποχής του. 

Το θέατρο, ο Τύπος, η επανάσταση

 

«Το θέατρο σήμερα πρέπει να αντιληφθεί τον ρόλο του ως μέρους ενός διεθνούς δικτύου που θέτει υπό αμφισβήτηση τον καπιταλισμό στο σύνολό του, συγκεκριμένα κατά πόσον το σύστημα αυτό προσφέρεται ως τρόπος ζωής για την πλειονότητα των ανθρώπων». Ο αγώνας είναι επομένως πολιτισμικού χαρακτήρα, ενάντια στην κυρίαρχη ιδεολογία και αισθητική της αγοράς που έχει διαβρώσει ακόμη και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Στην Ελλάδα έχουν ανεβεί κατά το παρελθόν έργα του Ρίχτερ, έχει αρκετούς φίλους από τη χώρα μας (ανάμεσά τους και η μεταφράστρια του έργου Ελένη Βαροπούλου) και διαβάζει αρκετά για αυτά που συμβαίνουν.

«Εξαρτάται βέβαια και ποιον Τύπο διαβάζει κανείς. Εχουμε από τη μια έναν ακραίο, δεξιό Τύπο όπως η "Bild", που στηρίζει αυτό το σύστημα της νεοφιλελεύθερης χρηματαγοράς και παίζει με τα παλιά στερεότυπα του τεμπέλη Νοτιοευρωπαίου. Από την άλλη, έχουμε έναν Τύπο περισσότερο στα αριστερά, που θα έλεγα ότι είναι πιο δίκαιος απέναντι στην Ελλάδα».

 Οταν ο Ρίχτερ έγραφε το έργο διάβαζε τον ριζοσπάστη γερμανό συγγραφέα του 19ου αιώνα Γκέοργκ Μπύχνερ, ο οποίος επιχείρησε, με το δικό του πολιτικό μανιφέστο, να μεταφέρει τη Γαλλική Επανάσταση στη Γερμανία αλλά απέτυχε παταγωδώς. «Κατέληξα ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο για έναν συγγραφέα να δημιουργήσει μια επανάσταση. Εβαλα όμως τον συγγραφέα-ήρωα να το σκέφτεται έντονα στο έργο, αυτές τις διαφορετικές πιθανότητες γραφής και αντίστασης». Αυτό συνδέει τον ίδιο με τον χαρακτήρα του. «Είναι στ' αλήθεια ένα έργο για την οργή και την αντίσταση, ένα έργο που θέλει να δημιουργήσει το αίσθημα της αντίδρασης, να φωνάξει ότι δεν είναι δυνατόν να αφήσουμε τα πάντα να εξακολουθούν να συμβαίνουν ερήμην μας».

«Η Μέρκελ έχει τη συμπεριφορά αυστηρής μάνας»

«Ο παλαιοεθνικισμός που επικρατεί στη Γερμανία είναι τελείως αντιπαραγωγικός για την Ευρώπη» λέει ο Φαλκ Ρίχτερ. «Είναι απλουστευτικό να λέμε ότι η οικονομική κρίση στην Ευρώπη οφείλεται στους Ελληνες. Ολοι ξέρουμε ότι η κρίση προκλήθηκε από την κερδοσκοπία της χρηματαγοράς, ότι οι αγορές είναι ανεξέλεγκτες και στην ουσία πιο δυνατές από τον οποιονδήποτε πολιτικό παράγοντα. Το ίδιο συμβαίνει και στη Γερμανία. Η Ανγκελα Μέρκελ δεν αποφασίζει τίποτε αν δεν μιλήσει πρώτα με την Deutsche Bank».

 Ο ίδιος δεν μπορεί να φανταστεί ότι σε δέκα χρόνια από τώρα θα επικρατεί η ίδια κατάσταση. Πιστεύει ότι ένα μεγάλο κύμα θυμού, αντίδρασης και αντίστασης σιγοβράζει στα έγκατα της Ευρώπης. «Με το δεύτερο πακέτο "βοήθειας" που δόθηκε στην Ελλάδα τι γίνεται; Οπως το βλέπω εγώ, τα λεφτά περνάνε μέσα από την Ελλάδα για να καταλήξουν και πάλι στον ευρωπαϊκό Βορρά, στη Γερμανία και ειδικότερα στους πλούσιους της Γερμανίας. Γι' αυτό λέω ότι η κρίση είναι κοινό πρόβλημα. Παίρνουν τα λεφτά από τους γερμανούς φορολογουμένους και τα δίνουν στους εδώ πλουσίους. Υποκρίνονται ότι τα λεφτά πάνε στην Ελλάδα αλλά στην πραγματικότητα πάνε σε όσους έχουν αγοράσει το ελληνικό χρέος. Περίεργη κατάσταση, δεν νομίζετε; Ακόμη και οι περικοπές που γίνονται στο κοινωνικό μας κράτος αναδιανέμονται με άλλον τρόπο και κατευθύνονται προς αυτούς τους τύπους και σε κάποιες τράπεζες».

 Η Ανγκελα Μέρκελ «έχει τη συμπεριφορά της αυστηρής μάνας που θέλει να τις βρέξει στα ατίθασα παιδιά της. Ξέρετε τώρα, τα παιδιά δεν κάνουν ό,τι θα έπρεπε και κάποιος οφείλει να τα συνετίσει». Επιπλέον «είπε κάτι απαράδεκτο: ότι η σημερινή δημοκρατία πρέπει να εξυπηρετεί την αγορά, ότι πρέπει να είναι συμβατή με την αγορά και στην ουσία ότι η δημοκρατία πρέπει να ακολουθεί την αγορά. Τι σημαίνει αυτό; Βασικά το τέλος της πραγματικής δημοκρατίας» συνεχίζει ο Ρίχτερ με αυτοπεποίθηση και επεσημαίνει ότι «οι Γερμανοί δεν είναι καλά ενημερωμένοι».

 Τα δημοφιλέστερα μέσα ενημέρωσης δεν αμφισβητούν ποτέ επί της ουσίας τον προβληματικό ρόλο που παίζει η Γερμανία στην κρίση, υπογραμμίζει: «Οι περισσότεροι δεν ξέρουν τους τρόπους με τους οποίους η ίδια τους η χώρα δημιουργεί ένα σωρό προβλήματα στην Ευρώπη». Ο Ρίχτερ λέει ότι ο θυμός δεν είναι απαραίτητα ένα κακό πράγμα όταν όλοι σου λένε ότι πρέπει να ηρεμήσεις και να ελέγξεις την αυθόρμητη αντίδρασή σου στην αδικία.

«Η ψυχοθεραπεύτρια του έργου θέλει να μας πείσει ότι πιθανότατα όλη αυτή η δυσθυμία και η οργή έχουν να κάνουν πιθανότατα με την κακή σχέση που είχαμε με τη μάνα μας ή τον πατέρα μας» συνεχίζει ξεσπώντας σε δυνατό γέλιο. «Το να γράφεις με τον τρόπο που το κάνω εγώ είναι ένας τρόπος αντίστασης σε όλη αυτή την προπαγάνδα. Αυτό πάντως που πολλοί φοβούνται στη Γερμανία είναι ότι και αυτή θα γίνει κάποια στιγμή Ελλάδα, ότι κάποια στιγμή θα αρχίσουν οι σοβαρές διαμαρτυρίες, οι δυνατές απεργίες, οι βίαιες αντιδράσεις. Τα πράγματα προς το παρόν είναι σχετικά ήρεμα, τίποτε δεν συμβαίνει», ούτε στο Βερολίνο, που έχει «ένα ιστορικό καταρρεύσεων».

 πότε & που:

Η παράσταση «Protect me» της βερολινέζικης Schaubuhne, σε σκηνοθεσία του Φαλκ Ρίχτερ και χορογραφία της Ανούκ βαν Ντάικ, ανεβαίνει στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση από τις 18 ως τις 20 Μαΐου.