"Σκέψεις και προβληματισμοί για τον καλλιτέχνη ως εργαζόμενο και τη σχέση του με το εργατικό-λαϊκό κίνημα".

Με αφορμή την παρουσίαση της, αφιερωμένης στον αγώνα των χαλυβουργών,  συλλογής «Μέρες από ατσάλι». Αρχική τοποθέτηση της ΤΕΚ στην συζήτηση/συναυλία παρουσίασης της συλλογής που διοργάνωσε το Κοινωνικό Πολιτιστικό Κέντρο Βύρωνα στις 6 Μαρτίου 2012.

  Θέλουμε να ευχαριστήσουμε το Κοινωνικό Πολιτιστικό Κέντρο Βύρωνα για την πρωτοβουλία του να παρουσιάσει τη δουλειά μας και να μας προσκαλέσει για μια συζήτηση σχετικά με αυτή. Το αποτέλεσμα των συλλογικών προσπαθειών μας μπορείτε να το δείτε και να το ακούσετε στην συλλογή καλλιτεχνικών έργων με τίτλο «Μέρες από ατσάλι» που δημοσιεύσαμε στο διαδίκτυο αλλά και διαθέτουμε σε μορφή cd rom, χωρίς αντίτιμο - μόνο με προαιρετική οικονομική ενίσχυση - με αφορμή τον ένα χρόνο από την έναρξη της απεργίας των χαλυβουργών. Μια απεργία που κράτησε 9 μήνες, απ’ τον Οκτώβρη του 2011 έως τον Ιούλη του 2012, κόντρα στην τρομοκρατία του βιομήχανου Μάνεση και της τάξης του, κόντρα στους μηχανισμούς του αστικού κράτους, κόντρα στη συκοφάντηση και την παραπληροφόρηση. 272 μέρες σκληρής ταξικής πάλης, αλληλεγγύης, περήφανης αντίστασης και αξιοπρέπειας. 

Ο αγώνας των χαλυβουργών, αγώνας όλης της εργατικής τάξης, αποτελεί μεγάλη παρακαταθήκη για το παρόν και το μέλλον, πηγή έμπνευσης για τους αγώνες που καλούμαστε όλοι οι εργαζόμενοι να δώσουμε. Ακριβώς αυτή η σημασία του κινητοποίησε και τις δυνάμεις της ομάδας μας στη διαδικασία της καλλιτεχνικής παραγωγής μας. Καρπός αυτής της συλλογικής προσπάθειας είναι οι «Μέρες από ατσάλι» που σήμερα παρουσιάζουμε.

Θα πούμε λίγα λόγια για το πως πήραμε αυτήν την πρωτοβουλία και συνολικά για το τι προσπαθούμε να κάνουμε και με ποιο τρόπο. Η θέση ότι η τέχνη εκτός από μορφή κοινωνικής συνείδησης είναι και μορφή κοινωνικής παραγωγής, δεν είναι νέα. Από το 19^ο κιόλας αιώνα, ο Μαρξ έγραφε, αναφερόμενος στους συγγραφείς, πως «ένας συγγραφέας είναι ένας εργάτης, όχι επειδή παράγει ιδέες, αλλά επειδή πλουτίζει τον εκδότη, στο μέτρο που εργάζεται σαν μισθωτός». Εκκινώντας από την προαναφερθείσα θέση, προσπαθούμε να κατανοήσουμε την κατάσταση των καλλιτεχνών και τους όρους της καλλιτεχνικής παραγωγής σήμερα. Τι συνεπάγεται, όμως, αυτή η θέση; Συνεπάγεται, ακριβώς, ότι ο καλλιτέχνης εκτός από «δημιουργός» καλλιτεχνικών έργων, όπως συνήθως αποκαλείται - προτιμούμε τον όρο «παραγωγός» - είναι και εργαζόμενος. Δεν ασχολείται δηλαδή μόνο με ιδέες, αξίες, νοήματα ή εξαντλείται στην ανάπτυξη της όποιας δεξιοτεχνίας του, αλλά έρχεται και σε συγκεκριμένες σχέσεις εργασίας, μέσα σε ένα ιστορικά καθορισμένο σύστημα κοινωνικών σχέσεων. Και ως μορφή κοινωνικής παραγωγής, η τέχνη του, μέσα στον καπιταλισμό, είναι εμπορευματική. Συμμετέχει δηλαδή στη διαδικασία παραγωγής εμπορευμάτων προς πώληση. Υπάρχουν φυσικά και περιπτώσεις καλλιτεχνών που κινούνται εκτός της βιομηχανίας του θεάματος και με μια λογική ενάντια στην εμπορευματοποίηση – άλλωστε και το cd rom που παρουσιάζουμε δεν προορίζεται για εμπορική χρήση – όμως μέσα στον καπιταλισμό κυρίαρχη κατάσταση και διαδικασία δεν μπορεί παρά να είναι η εμπορευματοποίηση και της τέχνης.

    

Βλέποντας πολλούς αναγνωρίσιμους καλλιτέχνες, με έργα των οποίων γαλουχηθήκαμε, να επιδιώκουν να παρέμβουν στην κοινωνική ζωή, κατά βάση με την ιδιότητα του «δημιουργού», του διανοούμενου, του «ανθρώπου του πνεύματος», αδυνατούσαμε να δούμε την υλική βάση πάνω στην οποία εργάζονται και παράγουν. Γιατί προφανώς, άλλη η θέση ενός καλλιτέχνη «εργολάβου» και «παράγοντα» στη βιομηχανία του θεάματος και άλλη ενός καλλιτέχνη που αγωνιά για το μεροκάματο. Δεν θεωρούμε ότι λέμε κάτι νέο. Προσπαθούμε να θυμίσουμε πως σύμφωνα με την παλιά θέση που προαναφέρθηκε, οι καλλιτέχνες, είτε ως παραγωγοί πρωτότυπης δουλειάς είτε όχι, είναι εργαζόμενοι. Και είναι εργαζόμενοι όχι επειδή παράγουν πολιτισμό, αλλά επειδή πλουτίζουν τους εργοδότες τους, τους χορηγούς τους, τους παραγωγούς τους, τους εκδότες τους, τους επιχειρηματίες στους οποίους δουλεύουν. Μεταξύ τους υπάρχουν φυσικά ταξικές διαφοροποιήσεις. Το πώς βγάζει καθένας το ψωμί του και από ποια θέση, παραμένει το βασικό κριτήριο που φωτίζει αυτές τις διαφοροποιήσεις. Αυτό που προσπαθούμε να πούμε είναι ότι οι καλλιτέχνες, στη βάση και της ταξικής τους θέσης, έχουν κάθε λόγο να σταθούν στο πλευρό των άλλων εργαζομένων. Με άλλα λόγια, την αλληλεγγύη τους με την εργατική τάξη οι καλλιτέχνες καλούνται να την αντιληφθούν και στη βάση της θέσης τους στη διαδικασία παραγωγής, όχι μόνο στη βάση των ιδεών τους. Αν σήμερα είναι επιτακτική ανάγκη να αναπτυχθεί στην κοινωνία μας μια ριζοσπαστική κίνηση καλλιτεχνών και διανοουμένων, αυτή δεν αρκεί να εδράζεται μόνο σε προοδευτικές και ριζοσπαστικές ιδέες αλλά και στην ταξική οργάνωση των φορέων τους.

   

Οι συνθήκες στις οποίες ζει και εργάζεται ένας καλλιτέχνης, οπωσδήποτε επηρεάζουν τον τρόπο σκέψης του, τις επιλογές των θεμάτων του, την οπτική του, την ίδια την αντίληψή του για την πραγματικότητα, τη συνείδησή του. Ως προς την καλλιτεχνική δουλειά μας, η επιλογή να πάρουμε θέση στο πλευρό της εργατικής τάξης, ως αναπόσπαστο κομμάτι της, κατεύθυνε το βλέμμα μας στους εργατικούς αγώνες και εν προκειμένω στην απεργία των χαλυβουργών. Στο διακηρυκτικό κείμενο της ομάδας μας με τον τίτλο «Για μια τέχνη αντίστασης στο πλευρό των εργαζομένων» προσπαθούμε να προσδιορίσουμε το βασικό χαρακτήρα της προσπάθειάς μας: «…ως εργαζόμενοι καλλιτέχνες που δεν μπορούμε και να ζήσουμε από την τέχνη μας, και είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε και άλλες δουλειές - όταν δεν είμαστε άνεργοι - αποφασίζουμε να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, να στρέψουμε τη ματιά μας προς την σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα και να αντλήσουμε τα υλικά τής καλλιτεχνικής μας παραγωγής από αυτήν. Αποφασίζουμε να πάρουμε ανοιχτά θέση, να διαλέξουμε στρατόπεδο μπροστά στην επίθεση που δέχεται από το κεφάλαιο η εργατική τάξη, κομμάτι της οποίας είμαστε και εμείς». 

Αυτή είναι η θέση μας και είμαστε πεπεισμένοι ότι η δυνατότητα να παραχθεί μια ζωντανή τέχνη αντίστασης, καθορίζεται από την ίδια την επαφή που οι καλλιτέχνες έχουν με το εργατικό κίνημα και με τους αγώνες των άλλων εργαζομένων. Υπό αυτή την έννοια, οι όροι μιας τέτοιας καλλιτεχνικής παραγωγής διαμορφώνονται στη διαδικασία συνάντησης των καλλιτεχνών με την εργατική τάξη, τόσο στους κόλπους των σωματείων των καλλιτεχνών που δρουν δίπλα και μαζί με τα σωματεία των άλλων εργαζομένων όσο και στις δράσεις που έχουν τη μορφή καλλιτεχνικής παρέμβασης αλληλεγγύης στις κινητοποιήσεις της εργατικής τάξης, στους κοινωνικούς χώρους, στους τόπους δουλειάς, σε διαδηλώσεις, πορείες, κινηματικές εκδηλώσεις. Αναφερόμαστε, με άλλα λόγια, σε δύο βασικούς άξονες δράσης: α)οργάνωση των καλλιτεχνών στα σωματεία τους και β) καλλιτεχνικές παρεμβάσεις αλληλεγγύης στο πλαίσιο του εργατικού-λαϊκού κινήματος, μπολιασμένες με παραγωγή πρωτότυπης τέχνης, τέχνης αντίστασης.   

Ως εργαζόμενοι καλλιτέχνες καλούμαστε να αναμετρηθούμε με τις αντιφάσεις και τις ανεπάρκειές μας. Ακόμη και σήμερα εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη μια ρομαντική αντίληψη για τον καλλιτέχνη και την καλλιτεχνική παραγωγή. Μια αντίληψη που θέλει τον καλλιτέχνη να δημιουργεί «από το μηδέν» τα έργα του, χαρισματικός, ιδιόρρυθμος και αποκομμένος απ’ τις κοινωνικές διαδικασίες, μακριά από την κοινωνία, λες και τα υλικά της παραγωγής του δεν είναι η κοινωνική ζωή που τα διαμορφώνει και τα παρέχει. Και βέβαια σε ένα τέτοιο πλαίσιο, όλη η έμφαση δίνεται στην έκφραση της «μοναδικής» προσωπικότητας του «δημιουργού» και ελάχιστη προσοχή στη διάσταση της επικοινωνίας, στη διάσταση του κοινωνικού ρόλου της τέχνης.

Όλη αυτή η έπαρση, βέβαια, συνθλίβεται σήμερα πάνω στη σκληρή πραγματικότητα των χιλιάδων ανασφάλιστων, με πετσοκομμένα μεροκάματα, ανέργων, άπορων καλλιτεχνών, των χιλιάδων καλλιτεχνών της πείνας που ίσως αναγκάζονται και να εγκαταλείψουν ακόμα την τέχνη τους για να επιβιώσουν. Κι αυτή η σκληρή πραγματικότητα δε χαρίζεται, παρασύρει ακόμη και καλλιτέχνες που μέχρι πρόσφατα μπορεί και να είχαν λίγο χώρο στη βιομηχανία του θεάματος, βγάζοντας το ψωμί τους, κάνοντας, ωστόσο, πράγματα, πέραν των αρχικών προσδοκιών και φιλοδοξιών τους, τις περισσότερες φορές, είναι αλήθεια. Δε θίγουμε εδώ την περίπτωση της τέχνης που είναι αποκλειστικά προσανατολισμένη στο χρήμα. Μιλάμε για πολλούς ανθρώπους που θέλουν να προσφέρουν στον πολιτισμό αλλά δεν έχουν τον τρόπο, προσπαθώντας να ζήσουν από την τέχνη τους. Κι όμως, μεγάλη μερίδα και αυτών των καλλιτεχνών επιμένουν στην άρνησή τους να δουν την πραγματική τους θέση, όπως αυτή προκύπτει μέσα στη διαδικασία της παραγωγής. Προτιμούν να διατηρούν την έπαρση του μοναχικού «δημιουργού», του «ανθρώπου του πνεύματος» - κι ας ζούνε πια με δανεικά - και αρνούνται ή ίσως δεν ξέρουν τον τρόπο, να βρουν το δρόμο της συλλογικής πάλης με ταξικό προσανατολισμό. Πρέπει εδώ να επισημάνουμε πως η ανάλυση που επιχειρούμε δεν είναι ούτε και θα μπορούσε να είναι επί του όλου. Δεν είμαστε σε θέση, τουλάχιστον όχι ακόμα, για μια συνολική προσέγγιση του ζητήματος της σχέσης τέχνης και καλλιτεχνών με την κοινωνία και το εργατικό κίνημα. Προσπαθούμε, όμως να φωτίσουμε κάποιες επιμέρους πλευρές του, στη βάση της ταξικής θέσης των καλλιτεχνών.

Το να αποκτήσουν οι εργαζόμενοι καλλιτέχνες συνείδηση, ακριβώς, του ότι είναι εργαζόμενοι και ότι ως τέτοιοι πρέπει να ενωθούν, αποδεικνύεται δύσκολο. Πόσο μάλλον, να αποκτήσουν και μια ταξική οπτική αντίστασης και αγώνα για κοινωνική χειραφέτηση, να οργανωθούν στα σωματεία τους και να βρεθούν δίπλα στους άλλους εργαζόμενους, στα κοινά μονοπάτια της συλλογικής πάλης για μια άλλη κοινωνία. Αυτό, όμως, ειδικά σήμερα είναι το ζητούμενο και σε αυτήν την κατεύθυνση πρέπει να προσπαθήσουμε. Σε σχέση με το ζήτημα της οργάνωσης των καλλιτεχνών στα σωματεία τους, και η ομάδα μας παλεύει με τις αντιφάσεις της. Το ζήτημα της ταξικής οργάνωσης - επιτακτική ανάγκη και σήμερα και πάντα όσο θα ζούμε ακόμα σε  ταξικές κοινωνίες - αποδεικνύεται δύσκολη υπόθεση συνολικά για τον κόσμο της εργασίας, πόσο μάλλον για τον καλλιτεχνικό κόσμο στον οποίο, όπως προσπαθούμε να δείξουμε, συχνά δεν υπάρχει καν συνείδηση εργαζομένου.

Ρωτούσαν οι αλληλέγγυοι τους χαλυβουργούς, «πώς να βοηθήσουμε, τι χρειάζεστε;» κι οι απεργοί απαντούσαν, στις δύσκολες συνθήκες του αγώνα τους, ότι το κύριο που προϋποθέτει και απαιτεί η αλληλεγγύη είναι η εργατική τάξη και οι άλλοι εργαζόμενοι να οργανωθούν και να αναπτύξουν εστίες αντίστασης και αγώνα στους τόπους δουλειάς τους. Καλούσαν, «όλη η Ελλάδα να γίνει μια Χαλυβουργία». Και οι εργαζόμενοι καλλιτέχνες, ως εργαζόμενοι που δεχόμαστε την ίδια επίθεση που δέχεται η εργατική τάξη, καλούμαστε να ακούσουμε τη φωνή των χαλυβουργών και να τους ακολουθήσουμε στο δρόμο που επίμονα έδειξαν. Στο ίδιο χαράκωμα μας βρίσκουν αυτοί οι δύσκολοι καιροί. Σε αυτό το κάλεσμα στον αγώνα, προσπαθούμε και εμείς να ανταποκριθούμε, έχοντας ως σύμμαχο το γεγονός ότι λειτουργούμε και δρούμε συλλογικά, ως ομάδα που προσπαθεί να αναπτύξει μια ταξική οπτική. Καρπός αυτής, ακριβώς, της λειτουργίας και της ομαδικότητας της «Τέχνη Εν Κινήσει», είναι και οι «Μέρες από ατσάλι».

Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως να επηρεάσει τις διαθέσεις και τη συνείδηση αυτών που και μπορούν και έχουν κάθε λόγο να επιδιώκουν να αλλάξουν τον κόσμο. Μπορεί να προβληματίσει και να ευαισθητοποιήσει, να αφυπνίσει και να εμψυχώσει, να κινητοποιήσει και να ξεσηκώσει. Από εκεί και πέρα αφήνοντας στην άκρη τις κιθάρες, τα πινέλα, και ό,τι άλλο χρησιμοποιούμε για την καλλιτεχνική μας παραγωγή, καλούμαστε να βρεθούμε δίπλα στον αγωνιζόμενο λαό και ως φυσική παρουσία, και ως ζωντανά σώματα, καθώς η αντίσταση και η πάλη πρέπει να πραγματοποιηθούν στην πραγματική ζωή και όχι μόνο στη συνείδηση και τη νόηση.  

 

Θελήσαμε να φτιάξουμε μια συλλογή καλλιτεχνικών έργων για αυτούς που πάλεψαν για όλους μας. Για αυτούς που έδειξαν το δρόμο της αντίστασης και του αγώνα σε όλη την εργαζόμενη κοινωνία. Το σύνθημά τους, απευθυνόμενοι προς τον κόσμο της δουλειάς, ήταν «ένας για όλους και όλοι για έναν». Θα το κάνουμε και εμείς δικό μας σύνθημα και θα προσπαθήσουμε να σταθούμε με τη δράση και με την καλλιτεχνική μας παραγωγή στο πλευρό της τάξης μας. «Ένας για όλους και όλοι για έναν», για να αντισταθούμε και να παλέψουμε ενάντια σε ένα εκμεταλλευτικό, σάπιο σύστημα κοινωνικής οργάνωσης, στο οποίο αυτοί που παράγουν τα πάντα δεν έχουν τίποτα. Να παλέψουμε για την ανατροπή του καπιταλισμού, για μια άλλη κοινωνία, για την κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα.

Κλείνουμε με τα λόγια των χαλυβουργών από την Ανοικτή Επιστολή της Γενικής τους Συνέλευσης το Γενάρη του 2012:

«…Ήρθε η ώρα να ξεσηκωθούμε, το οφείλουμε σε αυτούς που πάλεψαν πριν από μας, στους νεκρούς του αγώνα. Το οφείλουμε στα παιδιά μας για να μπορούμε να τα κοιτάμε με υπερηφάνεια στα μάτια, λέγοντάς τους ότι δε γονατίσαμε, δεν τα προδώσαμε. Εμείς αυτό προσπαθούμε να κάνουμε όλο αυτό το διάστημα. Στηριζόμαστε απ’ όλους τους εργαζόμενους και αυτό μας δίνει κουράγιο, μας μεγαλώνει την ευθύνη. Τώρα είναι η ώρα όλοι μαζί, εργάτες, αυτοαπασχολούμενοι, συνταξιούχοι, νέοι, να κάνουμε ένα βήμα μπροστά με μπροστάρηδες τους εργάτες. Ζήτω η εργατική αλληλεγγύη…».

Ανοικτή επιστολή της Γενικής Συνέλευσης του

 σωματείου των χαλυβουργών (4/1/2012)

ΤΕΧΝΗ ΕΝ ΚΙΝΗΣΕΙ

Μάρτης 2013