Γιάννος Περλέγκας: Η λέξη «Αριστερά» ποινικοποιείται, ούτε ο Τσίπρας δεν τη λέει πια

Εφημερίδα των Συντακτών

Ο Καντ πρωταγωνιστεί σ' έναν φανταστικό χρόνο και τόπο. Αν και ο φιλόσοφος υπήρξε εργένης και δεν απομακρύνθηκε ποτέ από τη γενέτειρά του –το Κένιξμπεργκ της Πρωσίας– τον βλέπουμε τώρα συνοδευόμενο από σύζυγο σ' ένα υπερωκεάνιο να ταξιδεύει στην Αμερική, προκειμένου να ανακηρυχθεί επίτιμος διδάκτωρ στο Κολούμπια και συγχρόνως να θεραπευτεί από γλαύκωμα. Με μάτια προτεταμένα προς τα έξω, μοιάζει γερασμένος, στο πρώτο στάδιο του Αλτσχάιμερ. Το χειρότερο: ο πατέρας του Διαφωτισμού είναι τυφλός...
Μαζί με τον Καντ συμπλέουν προς στην Αμερική μια εκατομμυριούχος που σχεδιάζει να ανελκύσει τον «Τιτανικό», ένας απατεώνας συλλέκτης κλασικής τέχνης, ένας ναύαρχος και ένας καρδινάλιος που πρόκειται να ανακηρυχθεί πάπας. 

Το έργο του Αυστριακού συγγραφέα Τόμας Μπέρνχαρντ «Ιμμάνουελ Καντ» ανεβάζει ο ταλαντούχος ηθοποιός Γιάννος Περλέγκας στο Θέατρο Τέχνης, υπογράφοντας την πρώτη του σκηνοθετική δουλειά, ενώ συμπράττει στην παράσταση ως πιανίστας του πλοίου. Ενα έργο γεμάτο συμβολισμούς, μας λέει. Aποτελεί συνδυασμό των έργων «Οιδίπους επί Κολωνώ», «Λιρ», «Γαλιλαίος», «Τέλος του παιχνιδιού». Πάνω στο πλοίο ταξιδεύει μια Ευρώπη άρρωστη που ελπίζει να την σώσει η Αμερική. Το πρόβλημα όρασης εμφανίζεται ως σύμπτωμα της υπερσυγκέντρωσης του Καντ στη φιλοσοφία για ν' αντέξει τον κόσμο γύρω του. Ο συγγραφέας τον τοποθετεί σε ασταθές έδαφος, αυτόν που δεν μετακινήθηκε ποτέ, θέτοντας υπό δοκιμασία το ίδιο το έργο του. Είναι τυφλός –η Αμερική θα τον κάνει να «δει». Το χρήμα ανελκύει τον «Τιτανικό», η φιλοσοφία βουλιάζει. Μια αστική τάξη-ναυάγιο πάει να βρει ένα άλλο ναυάγιο, τον «Τιτανικό». 

Ο Μπέρνχαρντ ή ο Καντ σάς τράβηξε στο έργο; 

Ο συγγραφέας με έχει καθορίσει. Μικρός είδα το «Ρίτερ, Ντένε, Φος» με τον Λ. Βογιατζή, δεν καταλάβαινα, αλλά μαγεύτηκα. Στη δύσκολη εφηβεία τα θεατρικά και τα πεζά του Μπέρνχαρντ ήταν η μόνη μου συντροφιά, τρέφοντας μέσα μου τη ματαιόδοξη εικόνα του καταραμένου. Διάβαζα σαν μανιακός μέχρι που κάποτε τον παράτησα, συνειδητοποιώντας ότι μου κάνει κακό. Τοξικός συγγραφέας αν τον πάρεις κυριολεκτικά, δεν καταλάβαινα το χιούμορ του, παρόλο που ο ίδιος επέμενε ότι είναι κωμικός, ότι η άρνησή του είναι ένα προσωπείο. 

Στην πρώτη μου σκηνοθεσία, λοιπόν, αποφάσισα να πω κάτι πιο προσωπικό μου. Βέβαια ο Μπέρνχαρντ έχει θηριώδεις απαιτήσεις, δύσκολα ανεβαίνει. Μονολογικός, ασθματικός τρόπος γραφής, ήρωες που ανακυκλώνονται μέσα από το πρόβλημά τους. Ο συγγραφέας φαινομενικά μοιάζει ακίνητος, όμως η δράση είναι τεράστια, όλη εσωτερική. Εγραφε για συγκεκριμένους ηθοποιούς, κυρίως για τον Μπρούνο Γκαντς και τον Μπέρνχαρντ Μινέτι. Στο πρόσωπο του Καντ φαντάστηκα αμέσως τον Μάκη Παπαδημητρίου. 

Η περίφημη «κατηγορική προσταγή» της καντιανής φιλοσοφίας εμπλέκεται στο έργο; 

Ενας παπαγάλος επαναλαμβάνει μηχανικά την κατηγορική προσταγή ως έννοια καθώς και φράσεις-θραύσματα από έργα της νιότης του Καντ. Τα τσιτάτα που παπαγαλίζουμε. Ο Μπέρνχαρντ θεωρούσε τον Καντ τον μεγαλύτερο φιλόσοφο. Χρησιμοποιώντας τον, μιλάει για τη σύγχρονη κλειστοφοβική δυτική σκέψη, την καταδικασμένη να συστρέφεται γύρω από τον εαυτό της. Η Δύση, παρά τα επιστημονικά και ανθρωπιστικά της επιτεύγματα, όσο συναγελάζεται με το χρήμα, την Εκκλησία, την υποκρισία είναι ανάπηρη. Η γνώση και η πνευματικότητα, τυφλές, μένουν μακριά από τον κόσμο, όπως ο Καντ, που γίνεται στο έργο ομοτράπεζος και προστατευόμενος των εκπροσώπων του συστήματος, ένα άθυρμα. Το πνεύμα και το χρήμα σφιχταγκαλιάζονται. 

Είστε κομμουνιστής; 

Δεν ξέρω πόσο ακριβές θα είναι αν το δηλώσω. Οι καταβολές είναι αυτές. Αλλά η συγκεκριμένη ιδεολογία επιβεβαιώνεται κάθε μέρα από τον τρόπο σκέψης, διαχείρισης της ζωής και των θεμάτων της. Για μένα εκεί είναι η ελπίδα. Δεν μπορώ να μετρήσω τα πράγματα με ό,τι μας παρουσιάζεται σήμερα ως εφικτό, ούτε πιστεύω ότι μας αξίζει να διορθώσουμε τη σημερινή κατάσταση με μικροδιαπραγματεύσεις. Δεν έχω τέτοιες ψευδαισθήσεις. Πιστεύω στην αλλαγή που δημιουργεί η ρήξη. 

Εχουν διαμορφωθεί οι αντικειμενικές συνθήκες, έχει ωριμάσει ο υποκειμενικός παράγοντας για το πέρασμα στη ρήξη; 

Το καινούργιο στον κομμουνισμό πρέπει να επαναθεμελιωθεί, όχι μόνο με τους σύγχρονους όρους πολιτικής, αλλά και στην αισθητική, την πολιτιστική της διάσταση. Δεν το λέω ως καλλιτέχνης, αλλά ως κομμουνιστής. Μας έχουν περιορίσει σε πολύ μικρές αφηγήσεις. Να σκεφτόμαστε αν θα είναι 560 ή 760 ευρώ ο βασικός μισθός. Ο άνθρωπος δεν ζει με το όνειρο πόσα ψιχουλάκια παραπάνω θα τον ελεήσει το σύστημα. Μας έπεισαν ότι δεν υπάρχει ανατροπή, δεν μπορούμε να ξεσηκωθούμε, αδυνατούμε να ελπίσουμε στο παραπάνω, κι αυτό μας κάνει ολοένα πιο απρόθυμους, μαραμένους και ηττημένους. Η τρομοκρατία του Grexit μάς παραλύει. Αν δεν καταπολεμηθεί η φορεμένη ψυχολογία με την οποία τρεφόμαστε καθημερινά, πράγματι δεν ωριμάζει ο υποκειμενικός παράγοντας, δεν αναζητούμε τη σύνδεση με τη μεγαλύτερη, έστω και ουτοπική αφήγηση. 

Οι λενινιστικές νομοτέλειες προϋποθέτουν βία για τέτοιες ρήξεις. 

Ενα άλλο που μας επιβλήθηκε είναι ο φόβος στις λέξεις. Ο,τι λέμε ποινικοποιείται, η ρετσέτα καραδοκεί «Α, είσαι υπέρ της βίας«. Ακόμα και η λέξη «Αριστερά» ποινικοποιείται. Κι αν ο Τσίπρας την πρόφερε το 2011, τώρα δεν την ακούω πια. Εγώ σ' αυτήν την Ευρώπη δεν ελπίζω. Προσπαθώ να μην ξεχωρίζω τη ζωή μου από την ουσία της ιδεολογίας μου. Κι αν κάποιοι με αντιλαμβάνονται εκτός πραγματικότητας, δεν με ενοχλεί. 

Πιστεύετε ότι το ΚΚΕ αποτελεί σήμερα την πρωτοπορία του λαϊκού κινήματος; 

Οι θέσεις του είναι σωστές, αλλά δεν αρκούν η ιδεολογία, οι πεποιθήσεις, χρειάζεται και ο επικοινωνιακός δίαυλος. Με ποια αισθητική αντιλαμβάνεσαι την ιστορική συνθήκη, πώς ανακαλύπτεις νέα γλώσσα συνεννόησης για να μεταφέρεις το μήνυμά σου δελεαστικά, εύληπτα. Δεν λέω ότι δεν έχει ευθύνες η κομμουνιστική Αριστερά. Σκέψου όμως πώς ήταν κάποτε οι γειτονιές. Εναν κόσμο που σήμερα πήρε η Χρυσή Αυγή. Αυτό δεν είναι τραγωδία; 

Δύσπιστος με τον ΣΥΡΙΖΑ; 

Η επικράτησή του παραπέμπει στις συνθήκες ανόδου της ΕΔΑ. Τότε αναδείχθηκε ενδυναμωμένη η μετεμφυλιακή Αριστερά, επιδιώκοντας στοιχειώδη συμφιλίωση με το σύστημα, μια εκεχειρία με το καραμανλικό κράτος, ένα πεδίο συνεννόησης κι όχι ρήξης, ανατροπής. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει σήμερα. Ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδισε στο επικοινωνιακό κομμάτι, υποσχόμενος αυτό που λαχταρούσε ο κόσμος: «Λίγο καλύτερα, βρε παδί μου...» Η ψυχολογία τού να μην περιμένεις ουσιαστική αλλαγή, η συνθηκολόγηση στη συμφιλίωση οικοδομείται μεθοδικά. Είναι αδύνατον να φανταστούμε μεγαλύτερα πράγματα.

Η ματαιοδοξία, σύμφυτη του επαγγέλματός σας, στήνει παγίδες στην ιδεολογία σας; 

Πέφτω σε χιλιάδες αντιφάσεις και ο αυτισμός, η ματαιοδοξία της δουλειάς, καραδοκεί συνεχώς. Ημουν περισσότερο υπόλογος σε εργασιακές σχέσεις μέχρι πρότινος. Μεγαλώνοντας, τα καταφέρνω καλύτερα. Αποφάσισα με τη βοήθεια του Θεάτρου Τέχνης να δοκιμαστώ. Δύσκολο. Σκέφτομαι συχνά σε τι περιπέτεια έχω παρασύρει τους συναδέλφους και φίλους μου, αλλά ένιωθα ότι είναι η χρονική στιγμή μου με βάση την πορεία, την ηλικία μου. Αντί να περιμένω τον παραγωγό, που θα αναλάβει την πρώτη μου σκηνοθεσία, πήρα το ρίσκο. Πρώτη φορά νιώθω αυτοπεποίθηση στη δουλειά μου. 

Εννοείτε ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν είχατε αυτοπεποίθηση; 

Στις τριάντα παραστάσεις που έχω παίξει, αυτοπεποίθηση ένιωσα στις τρεις. Από πέρσι που αποφάσισα να μη συνεχίσω με τους ίδιους όρους, νιώθω διαφορετικά. Εφυγα από συνθήκες που είχα ματώσει για να εξασφαλίσω, από σκηνοθέτες που ήμουν χρόνια μαζί τους, μου πρότειναν δουλειές, είχα μισθό. Τώρα είμαστε όλοι με ποσοστά, όλα είναι αβέβαια αλλά, ναι, νιώθω πια αυτοπεποίθηση. Πριν επαναλάμβανα μοτίβα, συμπεριφορές, μια συγκεκριμένη λειτουργία ως ηθοποιός που, όμως, δεν μου αρκούσε. Μόλις αποφάσισα να διακόψω τις υποτιθέμενες ασφάλειες, δίνοντας χώρο έκφρασης στη δημιουργικότητα που ένιωθα ότι δεν εξωτερίκευα, κάτι άλλαξε. Το σταμάτημα μιας πορείας, η ρήξη, με ζωντάνεψε. 

INFO: Θέατρο Τέχνης (Φρυνίχου 14, Πλάκα, τηλ.: 2103222464) «Ιμμάνουελ Καντ» του Τόμας Μπέρνχαρντ. Μετάφραση: Γιάννος Περλέγκας - Ισμήνη Θεοδωροπούλου. Σκηνοθεσία-Μουσική: Γιάννος Περλέγκας. Σκηνικά - κοστούμια - κούκλες: Χριστίνα Κάλμπαρη - Αττάρτ Βίλλυ. Παίζουν: Γιάννης Καπελέρης, Σύρμω Κεκέ, Κατερίνα Λυπηρίδου, Χρήστος Μαλάκης, Μάκης Παπαδημητρίου, Γιάννος Περλέγκας, Μιχάλης Τιτόπουλος.