Πολιτική τέχνη σήμερα: Συμβολή στην συζήτηση για την πολιτική τέχνη και την οργανική σύνδεσή της με το κίνημα

Το κείμενο αυτό, αποτελεί την αρχική τοποθέτηση του Μιχάλη Παπαμακάριου στην συζήτηση με θέμα «Σύγχρονη πολιτική τέχνη: πώς θα γίνουμε κοινωνικά παρεμβατικοί & πολιτικά επικίνδυνοι», η οποία διοργανώθηκε στο πλαίσιο της ημερήσιας πολυ-θεματικής εκδήλωσης της ΤΕΚ στο θέατρο ΕΜΠΡΟΣ.

Καταρχήν θα πρέπει να σταθούμε στο ερώτημα αν υπάρχει σήμερα πολιτική τέχνη, ερώτημα το οποίο μας οδηγεί αυτόματα στο ερώτημα περί πολιτικού στη τέχνη. Αν ορίσουμε ως πολιτικό το σύνολο των αξιών με τις οποίες ένας άνθρωπος πορεύεται στη σύγχρονη κοινωνία, αν μιλάμε δηλαδή για το λεγόμενο «τρόπο ζωής» πολιτική τέχνη υπάρχει μαζικά καταρχήν από τους κυρίαρχους (πχ Βανδή, Παντελίδης κλπ.) όπως και από τους «από κάτω», όταν πχ ένα ραπάρισμα ενός πιτσιρικά από τα δυτικά προάστια κρίνει και απορρίπτει τα κυρίαρχα κοινωνικά και πολιτιστικά πρότυπα. Νομίζω όμως ότι τη σημερινή συζήτηση την αφορά το ερώτημα του πολιτικού ως συγκεκριμένης παρέμβασης στα μεγάλα κοινωνικά, πολιτικά και πολιτισμικά ζητήματα της εποχής μας, τις αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις που γεννάνε αυτά και τη τοποθέτηση των ανθρώπων που παράγουν καλλιτεχνικό έργο οποιαδήποτε μορφής και ποιότητας, σε αυτά.

Αν συμφωνήσουμε ότι το θέμα είναι αυτό η απάντηση στο αν υπάρχει σήμερα πολιτική τέχνη είναι θετική. Από το χώρο τα μουσικής που έχω μια ιδιαίτερη ενασχόληση θα μπορούσα να παρουσιάσω αν ήταν δυνατό περίπου 2000 επιλεγμένα πολιτικά τραγούδια από όλο τον κόσμο των τελευταίων 20 χρόνων, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό, οπότε ας κρατήσουμε απλά το νούμερο. Πολιτικό τραγούδι υπάρχει, όχι όπως υπήρχε πχ στα χρόνια της μεταπολίτευσης εννοείται (αλλά γιατί γίνεται πάντα αυτή η σύγκριση), υπάρχει με διαφορετικό τρόπο, γεννιέται διαφορετικά, αντιμετωπίζεται με διαφορετικό τρόπο από τα ΜΜΕ και το δισκογραφικό κύκλωμα  κλπ.

Προχωρώ στο ερώτημα του πως μπορεί να γίνει η σημερινή τέχνη κοινωνικά και πολιτικά παρεμβατική; Καταρχήν με αυτό τον τρόπο που έχει διοργανωθεί αυτή η ημέρα και το ίδιο το φεστιβάλ του «Εμπρός». Με τον τρόπο που έχει συγκροτηθεί, λειτουργεί και δημιουργεί η συλλογικότητα της ΤΕΚ και άλλες παρόμοιες συλλογικότητες. Αντιφασιστικά παρεμβατική για παράδειγμα μπορεί να γίνει η μουσική όταν η ΤΕΚ έφτιαξε το συλλογικό cd «Δεν θα πεθάνει μόνος τσάκισε τον» ή όταν το συγκρότημα των KollektivA πήρε τη πρωτοβουλία για την αντιφασιστική συλλογή «Μια απάντηση».

Παρεμβατική γίνεται η μουσική με δίσκους σαν το «Πρόγονε Πίθηκε εσύ τις Λες» των Magic de Spell ή το We Will Reign των αμερικάνων The Last Internationale, για να αναφέρω 2 «φρέσκα» παραδείγματα. Ακόμα περισσότερο όμως οι μουσικοί γίνονται παρεμβατικοί όταν δεν περιορίζονται μόνο στη δημιουργία αλλά αναλαμβάνουν τη πρωτοβουλία για μια συγκεκριμένη παρέμβαση στο πλευρό των μαζικών κινημάτων. Ο χώρος που μας φιλοξενεί είναι ένα τρανταχτό παράδειγμα. Ο χιπ χοπ καφενές της Εργατικής Λέσχης Περιστερίου, στον οποίο είχα τη τιμή να συμμετέχω πολλές φορές μέχρι σήμερα, αποτελεί μια συνάντηση μουσικών και ακροατών του χιπ χοπ με σκοπό την αντιμετώπιση της μουσικής με αλληλέγγυο κοινωνικό και ανατρεπτικά πολιτικό τρόπο, είναι ένα ακόμη παράδειγμα τέτοιου χαρακτήρα. Η πρακτική του Manu Chao  λ.χ όταν έτρεχε στις συναντήσεις του αντιπαγκοσμιοποιητικού κινήματος είναι ένα άλλο παράδειγμα, όπως και η πρακτική συγκροτημάτων σαν τους Rage Against The Machine και ανάλογων τους παραδειγμάτων.

Θα αναφέρω ακόμη 3 παρεμβάσεις  από τη διεθνή εμπειρία ως τροφή για σκέψη. Η πρώτη είναι η δίχως άλλο η πρωτοβουλία των Banda Bassotti για το αντιφασιστικό καραβάνι στην Ανατολική Ουκρανία και τις εξεγερμένες της περιοχές ενάντια στο φασιστικό καθεστώς του Κιέβου και ειδικά στο Ντομπάς, καραβάνι που το συγκρότημα διοργανώνει για 2^η φορά μέσα σε 9 μήνες.

Η 2^η αφορά την πρωτοβουλία των Tom Morello και Serj Tankian, δηλαδή το project Axis Of Justice, πρωτοβουλία η οποία ξεκίνησε σαν κίνηση αλληλεγγύης σε μια απεργία εμποροϋπάλληλων στις εταιρείες τροφίμων και μετεξελίχθηκε με τη συμβολή πολλών μουσικών της αμερικάνικης ροκ και χιπ χοπ σκηνής, σε μια συνολική πρωτοβουλία παρέμβασης σε όλη τη χώρα, η οποία παρεμβαίνει στην ατζέντα της κοινωνικό – πολιτικής αντιπαράθεσης είτε αυτή αφορά το θέμα του πολέμου στο Ιράκ, το occupy, την κατάληψη των δημοσίων υπαλλήλων στο Ουισκόνσιν, το μεταναστευτικό ζήτημα και την αστυνομική βαρβαρότητα.

Η τρίτη είναι το παράδειγμα του Power to the people festival που είχε συλλάβει ως ιδέα και οργανώσει στο Σαν Φρανσίσκο ο μουσικός και ακτιβιστής Michael Franti. Πρόκειται για ένα φεστιβάλ ένωσης της μουσικής διαμαρτυρίας με το αντιπολεμικό κίνημα, το οποίο έχει αποτελέσει έναν από τους χώρους ανάπτυξης του αντιπολεμικού κινήματος των ΗΠΑ. Ο κατάλογος θα μπορούσε να είναι πολύ μακρύς, ειδικά μάλιστα αν πιάσουμε τα θέματα που έχει αναδείξει η Λατινοαμερικάνικη εμπειρία και δεν θα μας έφταναν όχι 10 αλλά ούτε 1000 λεπτά.

Τέλος προχωρώ στο 3^ο υποερώτημα του σημερινού μας θέματος. Στο ερώτημα της «επικινδυνότητας». Πότε η πολιτική τέχνη είναι και επικίνδυνη; Η τέχνη από μόνη της δεν μπορεί να είναι επικίνδυνη όσο ανατρεπτική και αν είναι στη μορφή και το περιεχόμενο. Η τέχνη από μόνη της δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο, βέβαια ούτε ο κόσμος μπορεί να αλλάξει μόνο με μαζικούς αγώνες κινήματα, διεκδικήσεις, απεργίες, οδοφράγματα και συγκρούσεις. Θα ήταν μια αλλαγή, αν συνέβαινε ποτέ, καθόλου ποιητική και αξιακά «στεγνή».

Ο Σέρτζιο Ορτέγκα συνθέτης του El Pueblol Unido, έχει πει ότι «…δεν μπορεί να υπάρξει επαναστατικό κίνημα χωρίς να στηρίζεται σε ένα αληθινό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό ρεύμα μαζικό και ποιοτικό…»..Δεν μπορώ παρά να συνυπογράψω. Το πρώτο όμως που βάζει ο Ορτέγκα σε αυτή τη φράση είναι το «επαναστατικό κίνημα και η ύπαρξη του, χωρίς αυτό δεν μπορεί και από την άλλη να δημιουργείται αληθινό πολιτιστικό και καλλιτεχνικό ρεύμα.

Η Χιλιανή Χούντα δολοφόνησε το Βίκτορ Χάρα γιατί το καλλιτεχνικό του έργο αποτέλεσε μια μορφή οργανικής σύνδεσης της λαϊκής τέχνης με τον αγώνα για μια δίκαιη κοινωνία και για αυτό ήταν μισητός όσο λίγοι στους κύκλους της Χιλιανής και όχι μόνο δεξιάς και ακροδεξιάς. Στο πρόσωπο του δολοφονούσε το Nueva Cancion, το οποίο τόσο ως καλλιτεχνικό ρεύμα, όσο και σαν στάση των συντελεστών, του έθετε στη πράξη το ζήτημα μιας τέχνης οργανικά συνδεδεμένης με μια απόπειρα κοινωνικής αμφισβήτησης και χειραφέτησης.

Η επικινδυνότητα της τέχνης λοιπόν στην εποχή μας και σε κάθε εποχή συνίσταται στη διαλεκτική σύνδεση της με τα ανατρεπτικά ρεύματα και κινήματα του καιρού της. Χωρίς αυτή τη σύνδεση ακόμα και αν είναι σε μορφή και περιεχόμενο ανατρεπτική το πιθανότερο είναι να καταλήξει είτε σε μια έντιμη περιθωριοποίηση, είτε ακόμη χειρότερα να αποτελέσει ένα «ριζοσπαστικό» προϊόν πώλησης της βιομηχανίας του θεάματος, είτε τέλος, να ταλανίζεται διαρκώς μεταξύ συμβιβασμού και εξέγερσης, κατάσταση που διακρίνει πάρα πολλούς ριζοσπαστικούς καλλιτέχνες, όπως και το καθένα μας άλλωστε…