Η περιπέτεια του απρόβλεπτου

του Δημήτρη Χαλάτση

Εδώ και καιρό οι υπηρέτες των μηχανισμών εξουσίας και οι «μηχανικοί» της άρχουσας ιδεολογίας κατασκευάζουν τον κοινωνικό χώρο και τα πεδία πολιτικής αντιπαράθεσης με τα υλικά των νομοτελειών, της αναγκαιότητας και της προσχεδιασμένης κίνησης, προσπαθώντας πάντα να εξοβελίσουν από την πραγματικότητα το αστάθμητο, έτσι ώστε να καθορίζεται εκ των προτέρων το πολιτικό-κοινωνικό πεδίο αντιπαράθεσης χωρίς «εκπλήξεις».

Για την κυρίαρχη ιδεολογία, η κίνηση της ζωής, έστω και με κάποιες αντιφάσεις που είναι και αυτές προβλέψιμες, είναι μια κίνηση συνεχής και γραμμική, μια κίνηση ελεγχόμενη, προβλέψιμη και ορατή. Στην σημερινή πολιτική-κοινωνική συγκυρία (όπως και στο χώρο της τέχνης) το απρόβλεπτο απουσιάζει. Απουσιάζει όχι ως εικόνα, αλλά ως καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης της πολιτικής αντιπαράθεσης.

Ο κυρίαρχος λόγος έχει πλέον την δυνατότητα, όχι μόνον να ενσωματώνει αντιφάσεις και «παρεκκλίσεις» που αμφισβητούν την κυριαρχία του αλλά και να παράγει-κατασκευάζει τις αντιφάσεις και τις «παρεκκλίσεις» που εγγυώνται τη διατήρηση του. Δηλαδή κατά κάποιο τρόπο «κατασκευάζει» «πρωτοπορίες, επαναστάσεις, επαναστάτες, κρίσεις» κ.λπ. Οι σημερινές «πρωτοπορίες» (στην τέχνη και στην πολιτική) δεν είναι φορείς του απρόβλεπτου ως αυτό που πραγματικά είναι, δηλαδή ως εχθρός κάθε τελολογίας που είναι ταυτόχρονα τελολογία της αρχής και του τέλους-σκοπού. Αυτό το απρόβλεπτο αναδύεται έτσι ως η κυρίαρχη εικόνα, μια εικόνα-θέαμα που απλώς αναπαράγει τον εαυτό της προκρίνοντας τον κοινωνικό αυτισμό ως το κυρίαρχο πρότυπο.

Σε αυτό το σημείο, θα ήθελα να διευκρινίσω ότι η κυρίαρχη ιδεολογία νοείται ως το «απόσταγμα» των κοινωνικών σχέσεων, διότι ο καπιταλισμός είναι κυρίως και πάνω από όλα κοινωνικές σχέσεις. Έτσι λοιπόν, οι «κατασκευασμένες» αυτές «πρωτοπορίες» προκύπτουν μέσα από συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις και είναι το αποτέλεσμα πολιτικο-κοινωνικών δομών, θεσμών, εθίμων κ.λ.π. Προκύπτουν μέσα από το συγκεκριμένο κάθε φορά θεσμικό σύστημα το οποίο προσπαθεί πάντα να ορίσει και τους όρους αμφισβήτησης του ηγεμονικού του λόγου. 

Σε προηγούμενες εποχές οι μηχανισμοί εξουσίας προσπαθούσαν και κατάφερναν να ενσωματώσουν όποιον παράγοντα, «πρωτοπορία», ριζοσπαστικά πολιτικά και καλλιτεχνικά κινήματα ή και μεμονωμένους καλλιτέχνες αμφισβητούσαν την κυρίαρχη ιδεολογία και τον καπιταλισμό. Βέβαια, η ενσωμάτωσή τους αυτή σε πολλές περιπτώσεις επήλθε λόγω της «πολιτικής ήττας» που υπέστησαν και όχι αποκλειστικά λόγω της ικανότητας του συστήματος να τους ενσωματώσει. Στην σημερινή εποχή, το θεσμικό σύστημα δεν «τρέχει» πίσω από τις διάφορες «πρωτοπορίες» για να τις εγκλωβίσει και να τις ενσωματώσει αλλά τείνει να τις παράγει το ίδιο, με τους δικούς του φυσικά όρους και κανόνες.

Οι «μηχανικοί» του συστήματος προσπαθούν να μας πείσουν ότι δεν υπάρχει τίποτα εκτός και μόνο ο ενταγμένος στο σύστημα λόγος έχει ενδεχομένως την ικανότητα να αντιπαρατεθεί απέναντί του. Στο σκηνικό όμως του συστήματος δεν επιτρέπεται η εισβολή του απρόβλεπτου. Μέσα στο στρατόπεδο του αντιπάλου έχει κάποιος μικρές δυνατότητες να αρθρώσει έναν αντισυστημικό λόγο, το μόνο δε που μπορεί να καταφέρει είναι να δώσει ένα εξαίσιο άλλοθι στην κυρίαρχη ιδεολογία.

Οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε την αντίσταση απέναντι στην κυριαρχία του αστισμού και του κεφαλαίου με όρους πολεμικής αντιπαράθεσης και στρατηγικής η οποία θα αναπτύσσεται παράλληλα και απέναντι στο σύστημα και λιγότερο μέσα σε αυτό. Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι ο λόγος που αναπτύσσεται απέναντι στο σύστημα δεν διαπερνάται από αντιφάσεις, ούτε ότι θα είναι ένας λόγος «κλειστός», ένας λόγος-φρούριο, που θα απομονώνει τις συλλογικότητες από την κοινωνική πραγματικότητα, αλλά πρέπει να εμπεριέχει το απρόβλεπτο ως απαραίτητο συστατικό μιας ανατρεπτικής διαδικασίας.

Ωστόσο, όσοι επιθυμούν να αναπτυχθούν καλλιτεχνικά κινήματα και συλλογικότητες που θα αμφισβητούν ουσιαστικά και με ριζοσπαστισμό το κυρίαρχο, οφείλουν να κινηθούν για να αναπτύξουν τέτοια κινήματα και συλλογικότητες, στρατευμένα κοινωνικά, με θεωρητική συνοχή και προγραμματική συνάφεια, διότι «από τα άλλα» έχουμε ήδη αρκετά. Οι περισσότεροι lifestyle – underground καλλιτέχνες και καλλιτεχνικές ομάδες δεν επιδιώκουν κάποια βασική κοινωνική αλλαγή. Στην πλειοψηφία τους είναι μικροαστοί που ανακάλυψαν τον ντανταϊσμό και τους καταστασιακούς, αφαιρώντας από τα κινήματα αυτά τον πολιτικό και τον ανατρεπτικό τους πυρήνα, φορώντας σήμερα και επιδεικνύοντας αυτάρεσκα το μοδάτο κοστούμι των νέο-καταστασιακών.

Οι συλλογικότητες που οφείλουν να αναπτυχθούν θα πρέπει να εγκαταλείψουν τις τελετουργικές διακηρύξεις και συναντήσεις και από ομάδες θεραπείας του μικροαστικού μαραμένου εγωισμού να μετατραπούν σε συλλογικότητες ακτιβιστικές που θα ασκούν ευθεία κριτική στον καπιταλισμό και θα βρίσκονται συνδεμένες με την κοινωνία.